خیابان ولیعصر بلندترین خیابان شهر تهران و همچنین بلندترین خیابان خاورمیانه با درازای ۱۷٫۹ کیلومتر است که از میدان راه‌آهن در میانه‌ٔ جنوبی تهران آغاز شده و به میدان تجریش در منطقهٔ شمیرانات در شمال تهران می‌رسد. خیابان ولیعصر به‌همت رضا شاه ساخته شد.[۱] نام اولیه آن «جاده مخصوص پهلوی» و پس از آن تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، «خیابان پهلوی» نامیده می‌شد. در سال ۱۳۱۸[۲] سرتاسر خیابان از دو سوی آن با ۶۰هزار درخت چنار پوشیده شده‌بود، اما اکنون تنها بیش از ۸هزار چنار در سرتاسر خیابان باقی‌مانده است.[۳]
بسیاری از مراکز خرید بزرگ، پارک‌های عمومی، رستوران‌ها، موزه‌ها، مراکز فرهنگی و دفاتر ملی و بین‌المللی در این خیابان قرار دارند. این خیابان همچنین از کانون‌های سنتی خرید تهران است و بوستان‌های بزرگ ملت و ساعی در کناره‌ٔ این خیابان جای دارند.[۴] بخش بزرگی از خط سه متروی تهران از زیر خیابان ولیعصر می‌گذرد.[۵] خیابان ولیعصر در ۷ دی ۱۳۹۰ ثبت ملی شد.[۶]
محتویات
۱ تاریخچه
۲ مشکلات فعلی
۳ اماکن مهم
۴ ورودی‌ها و برخوردگاه‌ها
۵ نگارخانه
۶ جستارهای وابسته
۷ بن‌مایه‌ها
۸ پیوند به بیرون
تاریخچه
خیابان ولیعصر در انقلاب ۱۳۵۷.
نام خیابان پس از انقلاب از پهلوی به ولیعصر تغییر کرد.
خیابان ولیعصر، در نزدیکی خیابان زعفرانیه
خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک وی (۱۳۹۰)
خیابان ولیعصر
خیابان ولیعصر در نزدیکی پارک ساعی
احداث جاده مخصوص پهلوی یا همان خیابان پهلوی سابق (ولیعصر فعلی) از سال ۱۳۰۰ شمسی آغاز شد. در آن زمان رضاشاه که وزیر جنگ بود تصمیم به احداث این جاده گرفت. همچنین درخت‌کاری اطراف این خیابان و کشیدن نهر برای آبیاری درختان آن نیز از سال ۱۳۰۰ آغاز شد.[۷] در سال ۱۳۰۷ خیابان پهلویِ بالا به‌دست «بلدیه تهران» سنگفرش شد و سپس با راهیابی آسفالت به پهنه‌ٔ خیابان سازی شهرها، در سال ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی قانونی را برای ساخت و گسترش خیابانهای تهران تصویب کرد و پس از آن گام‌های ساخت «جادهٔ مخصوص پهلوی» آغاز و برای نخستین بار این خیابان قیرریزی شد. در سال ۱۳۱۰ خورشیدی پیش از آمدن ملک فیصل٬ پادشاه عربستان به تهران، خیابان الماسیه (باب همایون) و میدان توپخانه و آغاز خیابان لاله‌زار برای نخستین بار آسفالت شد و یک سال پس از آن در سال ۱۳۱۱ خورشیدی، خیابان پهلوی نیز آسفالت شد. از آنجائیکه چنار با آب و هوای تهران بسیار سازگار است، در ابتدا دو طرف خیابان ولیعصر را چنار کاشتند. همان زمان برای آبیاری آنها در سه راه زعفرانیه دو حلقه چاه حفر کردند. عبدالله مستوفی انگیزهٔ ساخت این خیابان را تصمیم رضا خان برای پیوند دادن کاخ سعدآباد به کاخ مرمر می‌داند. بر اساس کتاب «شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دور قاجاریه» نوشته عبداله مستوفی، در زمان رضاشاه در خیابان پهلوی به فاصلۀ هر دو متر، یک چنار و بین هر دو چنار یک بوته گل سرخ کاشتند. بنابراین در دو سوی مسیر ۱۸ کیلومتری خیابان مجموعاً ۱۸ هزار چنار کاشته شد. البته برخی این تعداد را تا ۲۴ هزار اصله نیز برآورد کرده‌اند. در زمستان ۱۳۱۹ برای نگهداری از درختان پای چنارها را به عمق یک متر و نیم گودبرداری کردند و به جایش کود ریختند. همچنین یک استخر بزرگ هم بین محمودیه و تجریش پی‌کنی کرده بودند که ذخیره آب برای چنارها فراهم باشد، اما قضایای شهریور ۱۳۲۰ این اقدام را ناتمام گذاشت. [۸]
جاده مخصوص یا جاده پهلوی تا سال ۱۳۲۰ اختصاصی بود و مردم از جاده قدیم شمیران به تجریش می‌رفتند.[نیازمند منبع] خاصان، درباریان، وزیران، سفرا و نظامیان که دستور شرفیابی به آنان ابلاغ می‌شد از جاده مخصوص تردد می‌کردند.[نیازمند منبع] پس از شهریور ۱۳۲۰، این سد شکست و این جاده عمومی شد. خودروهای متفقین و سپس مردم از این جاده عبور کردند اما سالها گذشت تا جاده پهلوی به صورت خیابان پهلوی درآمد.[نیازمند منبع]
چون در آن دوره منطقهٔ شمیرانات بیشتر چهره‌ای ییلاقی داشت این گذرگاه نیز به گونه‌ٔ جاده‌ای بود که از میان تپه‌ها می‌گذشت و چندان همسانی با خیابان‌هایی چون سپه (امام خمینی) و شاهرضا (انقلاب) که در پیرامون آنها ساختمان‌های نوین ساخته شده بود، نداشت. این جاده با ردیف‌های چنار منظم در دو سوی آن شناخته می‌شد. وجود چنارهای خیابان ولیعصر چنان زیبایی دلپذیری به این خیابان داده، که آن را جزو زیباترین خیابانهای جهان درآورده است. پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی سدهٔ ۱۷، نوشته‌است: «اگر استانبول شهر سروهاست، تهران را باید شهر چنارها خواند.»
در سمت راست این خیابان کمی بالاتر از چهارراه انقلاب امروز، بوت کلاب یا باشگاه قایقرانی در فاصله سالهای ۱۳۳۰ - ۱۳۲۰ راه اندازی شد که تفرجگاه کودکان و مورد توجه آنان بود. در سمت چپ این خیابان جایی که امروز بلوار کشاورز قرار دارد، آب نمای کرج قرار داشت که سالها دانش آموزان و دانشجویان در سایه درختان پر شاخ و برگ آن کتابهای درسی خود را برای امتحانات خردادماه مرور می کردند.
این خیابان در طول سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۵ شکل امروز را یافت و از حالت بیابانی خارج شد و به طولانی ترین خیابان پایتخت بدل گردید. چهارراه ونک که زمانی دزدگاه بود به صورت میدان ونک امروز درآمد. در سمت چپ خیابان تأسیسات تلویزیون دولتی ایران سر به آسمان کشید، چندین هزار فروشگاه و دهها رستوران و کافه رستوران پدید آمد. مردم در کوچه ها و خیابانهای اطراف برای خود ویلا و خانه ساختند. بزرگترین کافه های تهران که اساس فرنگی داشتند چون چاتالوگاه، کازبا، ریوریسرا، باربکیو در سمت راست خیابان تأسیس شدند. سینماهای مدرن تهران مانند اسپایسر و آتلانتیک و... در ضلع غربی بین میدان ولیعصر آن زمان و میدان ونک دایر شدند.[۹]
پس از انقلاب اسلامی، در آغاز٬ خیابان پهلوی، خیابان مصدق نامگذاری شد؛ ولی پس از چندی نام آن به خیابان ولیعصر تغییر یافت.[۱۰]
مشکلات فعلی
از بین رفتن تدریجی درختان چنار قدیمی که هویت‌بخش خیابان هستند، معماری ناهمگون در اطراف خیابان، نامتناسب بودن حرکت اتوبوس‌های تندرو با بافت تاریخی خیابان و افزایش تعداد جانوران موذی در مسیر آبراه‌های حاشیه خیابان از مشکلات فعلی این خیابان است. [۱۱]
از بین رفتن و قطع درختان چنار خیابان ولیعصر از مهمترین خطراتی است که زیبایی و هویت این خیابان را تهدید می‌کند. بر اساس اعلام کارشناسان محیط زیست هر روز لایه‌ای از آلودگی و چرک روی برگ چنارهای این خیابان را می‌گیرد و عمر آنها را به یک سوم کاهش می‌دهد.[۱۲] [۱۳] عدم نگهداری مناسب، نفوذناپذیر شدن کف جوی آب خیابان به علت استفاده از بتن در کف آن ، نفوذ آهک و سیمان ناشی از مصالح ساختمانی و همچنین خشک کردن تعمدی درختان خیابان ولیعصر توسط برخی صاحبان مراکز تجاری از جمله عواملی است که سبب آسیب دیدن درختان چنار خیابان ولیعصر شده است.[۱۴] در حال حاضر از مجموع ۶۰ هزار درختی که در سالهای گذشته درخیابان ولیعصر از میدان راه‌آهن تا میدان تجریش تنفس می‌کردند، تنها ۲۰ درصد مجموع درخت‌های چنار این خیابان یعنی ۱۱ هزار و ۸۰۰ درخت باقی مانده‌اند و بقیه از بین رفته‌اند.[۱۵] نابودی درختان چنار خیابان ولیعصر در حالی است که عمر چنار در شرایط خوب حدود ۴۰۰ سال است.[۱۶]
در تیرماه سال ۱۳۹۲ و در پی اعتراض به قطع چند درخت چنار دیگر خیابان ولیعصر، شهرداری در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که چنارهای قطع شده، پوسیده بودند و ممکن بود بر سر رهگذران بیفتند. از آنجایی که این خیابان با چنارهایش به ثبت ملی رسیده است برای قطع چنارها باید از سازمان میراث فرهنگی استعلام شود ولی مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران با اظهار بی‌اطلاعی از قطع درختان گفت: «در جریان موضوع نیستم و برای این کار استعلامی نیز از سازمان میراث فرهنگی گرفته نشده است.» [۱۷]
اماکن مهم
ترافیک خیابان ولیعصر در چهارراه پارک وی
برخی از مکان‌های مهم در این خیابان از شمال به جنوب عبارتند از:
صدا و سیما
پارک ملت
بیمارستان خاتم‌الانبیا
بیمارستان ولیعصر
برج اسکان
بیمارستان دی
بیمارستان مهرگان
پارک ساعی
سینما آفریقا
سینما استقلال
سینما قدس
دانشگاه صنعتی امیرکبیر
دانشگاه هنر
پارک دانشجو
تئاتر شهر
کاخ مرمر
مهدیه تهران
ورودی‌ها و برخوردگاه‌ها
این خیابان در مسیر خود از مناطق شهرداری ۱، ۳، ۶ و ۱۱ عبور می‌کند. بجز میدان‌های تجریش و راه‌آهن در شمال و جنوب، این خیابان در مسیر خود از میدان‌های ونک، ولیعصر و منیریه می‌گذرد. همچنین بسیاری از بزرگ‌راه‌ها و خیابانهای اصلی کلانشهر تهران با خیابان ولیعصر مرتبط می‌شوند.در واقع این خیابان یک شاهراه ارتباطی در کلانشهر تهران به حساب می‌آید.
Pfeil unten.svg از شمال به جنوب Pfeil unten.svg
Street in Iran.jpg خیابان شهرداری
Street in Iran.jpg خیابان فناخسرو
Square in Iran.png
میدان تجریش
Map symbol museum 02.png موزه سینمای ایران (باغ فردوس)
Street in Iran.jpg خیابان فلاحی (زعفرانیه)
Zeichen 102.svg
Street in Iran.jpg خیابان پسیان
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان فرشته
France road sign A17.svg
Expressway in Iran.png بزرگراه چمران
Expressway in Iran.png بزرگراه مدرس
AB-AS-grün.svg
Square in Iran.png
چهارراه پارک وی
Street in Iran.jpg خیابان جام‌جم
Zeichen 102.svg
IRIB Logo.svg سازمان صدا و سیما
Map symbol park 02.svg بوستان ملت
Expressway in Iran.png بزرگراه نیایش
Street in Iran.jpg خیابان اسفندیار
France road sign A17.svg
NPS map symbol hospital.png بیمارستان ولیعصر
Avenue in Iran.jpg بلوار میرداماد
France road sign A17.svg
Expressway in Iran.png بزرگراه حقانی
Street in Iran.jpg خیابان ونک
Street in Iran.jpg خیابان ملاصدرا
Street in Iran.jpg خیابان برزیل
Square in Iran.png
میدان ونک
Expressway in Iran.png بزرگراه همت
AB-Brücke.svg
Street in Iran.jpg خیابان عباس‌پور (توانیر)
France road sign A17.svg
Map symbol park 02.svg بوستان ساعی
Street in Iran.jpg خیابان بهشتی
Zeichen 102.svg
Street in Iran.jpg خیابان مطهری
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان اسدآبادی
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان فاطمی
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان زرتشت
France road sign A17.svg
Avenue in Iran.jpg بلوار کریمخان زند
Avenue in Iran.jpg بلوار کشاورز
Square in Iran.png
میدان ولیعصر
Street in Iran.jpg خیابان طالقانی
France road sign A17.svg
Logo of Iranian Academy of the Arts.jpg فرهنگستان هنر ایران
Street in Iran.jpg خیابان انقلاب
Map symbol park 02.svg بوستان دانشجو
Map symbol theatre 02.png مجموعه تئاتر شهر
France road sign A17.svg
چهارراه ولیعصر
Tehran Metro logo.svg ایستگاه متروی چهارراه ولیعصر
Street in Iran.jpg خیابان لبافی‌نژاد
Street in Iran.jpg خیابان نوفل لو شاتو
France road sign A17.svg
چهارراه امیر اکرم
Street in Iran.jpg خیابان جمهوری
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان پاستور
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان خمینی (سپه)
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان معیری
Street in Iran.jpg خیابان ابوسعید
Square in Iran.png
میدان منیریه
Tehran Metro logo.svg ایستگاه متروی منیریه
Street in Iran.jpg خیابان قزوین
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان مولوی
France road sign A17.svg
Street in Iran.jpg خیابان مختاری
France road sign A17.svg
Tehran Metro logo.svg ایستگاه متروی راه‌آهن
Street in Iran.jpg خیابان شوش
Street in Iran.jpg خیابان کارگر
Sinnbild Eisenbahn.svg ایستگاه راه‌آهن تهران
Square in Iran.png
میدان راه‌آهن