گَرمسار یکی از شهرهای استان سمنان و مرکز شهرستان گرمسار است. در قدیم به آن خوار میگفتند که یکی از ایالات ملک ری بودهاست. جمعیت این شهر بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۳۹٬۵۲۳ نفر بوده است.[۳]
محتویات
۱ وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
۱.۱ پیش از اسلام
۱.۲ پس از اسلام
۲ مشاهیر
۳ مراکز علمی
۴ جستارهای وابسته
۵ نگارخانه
۶ پانویس
۷ منابع
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
پیش از اسلام
نام گرمسار در زمان اشکانیان، «خواران» بوده است. چنان که سلوکیها شهری به اسم «خاراکس» در این ناحیه بنا نهادند و سمنانیها نیز امروزه آن را «خواره» میگویند. از این منطقه به نام «خاریس» نیز یاد کردهاند. در خصوص ریشه اصلی نام «خوار» دو روایت نقل شده است:[۴]
به علت آنکه گرمسار در کنار کویر قرار گرفته و نسبت به نقاط همجوار خود پستتر است، بدین مناسبت نام «خوار» را بدان نهادند.
مغهوم این نام از خورشید و ماه اقتباس شده است و با توجه به اینکه در اوستا، خوار به معنی درخشیدن آمده و از نامهای خورشید و یا ماه، کلمه خوار یا خواره میباشد، چنین نتیجه میشود که ناحیه «خوار» را سرزمین خورشید درخشان یا ماه تابان نام نهاده بودند.
پس از اسلام
پس از اسلام، خوار یکی از بلاد معتبر ری به شمار میرفت. در سال ۳۲۹ هجری قمری و در زمان سلطنت نصر بن احمد سامانی، ماکان کاکی علیه دولت سامانیان قیام کرد و چند شهر از ایالت قومس و نیز خوار، سمنان و سمنک و ری را تصرف کرد. در زمان حکومت غزنویان و به ویژه سلطنت سلطان مسعود، خراسان و قومس و ری مورد تاخت و تاز طغرل بیک سلجوقی و ترکان غز قرار گرفت و عدهای از اهالی سمنان، دامغان، خوار و برخی دههای ری جان خود را از دست دادند. بعد از انقراض سلسله غزنویان، تمامی ولایات باختری ایران به تصرف سلجوقیان در آمد و شماری از قلعههای اردهان و گردکوه در قومس و گرمسار تسخیر شد. به این ترتیب ناحیهای که خوار نیز جزء آن بود تا آخر سلطنت سلطان سنجر عملاً جزء متصرفات سلجوقیان محسوب میشد. در زمان حمله مغول به ایران؛ در سال ۶۱۶ هجری قمری، خوار توسط قشون چنگیز به تصرف مغولها درآمد وهلاکوخان با تخریب و تصرف قلعههای فرقه اسماعیلیه، طومار این فرقه را درهم پیچید. ایل خانان مدتها بر این نواحی حکومت کردند تا این که سر به داران با ظهور در خاور ایران علم مخالفت با مغولان را برافراشتند. سربهداران شهرهای استرآباد، بسطام، شفاسفان، دامغان، سمنان، خوار و طبران را تصرف کردند. مقارن سال ۷۶۶ هجری قمری عدهای از صحرانشینان مغول با تصرف کرمان به نواحی بسطام، دامغان، سمنان، فیروزکوه و خوار تاختند واین مناطق را از قلمرو سر به داران خارج کردند. در سال ۹۰۹ هجری قمری حکومت فیروزکوه و خوار با حمله شاه اسماعیل مؤسس سلسله صفوی از بین رفت. پس از انقراض صفویه به دست افغانها و با ظهور نادرشاه، حوادثی تازه در خوار به وقوع پیوست. آغا محمد خان قاجار پس از شکست لطفعلی خان زند و تأسیس دولت قاجاریه، مقر حکومت خود را به تهران منتقل کرد و برای ایجاد امنیت و حفظ پایتخت از تجاوز ترکمانان، عدهای از افراد ایل، اصانلو از محال خمسه زنجان را به خوار کوچاند و در دهات خالصه این ناحیه مسکن داد. به این ترتیب، منطقه خوار در دوره قاجاریه مورد توجه خاص حاکمان این سلسله قرار گرفت.
گرمسار هم اکنون یکی از مناطق آباد استان سمنان است که در برگیرنده شهرهاو روستاهای آباد بسیاری است رودخانه حبلهرود که از رشته کوههای البرز مرکزی سرچشمه میگیرد مناطق اطراف گرمسار را سیراب میکند. از محصولات اصلی کشاورزی این منطقه، گندم، پنبه، خربزه، انار و انجیر را میتوان نام برد.
در گرمسار قلعهای به نام استوناوند وجود دارد که قدمت آن را بیش از ۳۵۰۰ سال تخمین میزنند.[نیازمند منبع] این قلعه در شمال گرمسار کنونی (بن کوه) قرار دارد.
مشاهیر
پروفسور پرویز کردوانی، پدر کویرشناسی ایران، چهره ماندگار در زمینه جغرافیا و استاد بازنشسته دانشگاه تهران
سرتیپ دوم خلبان جلیل زندی، موفق ترین خلبان جنگ ایران و عراق در نبردهای هوایی و موفق ترین خلبان اف-۱۴ در جهان
دکتر سید محمود طباطبایی چهره ماندگار جراحی مغز و اعصاب در همایش سوم، اهل گرمسار (روستای قاطول) و متولد ۱۳۲۱ است.
دکتر محمود احمدی نژاد، ششمین رئیس جمهور ایران، متولد آرادان شهرستان گرمسار است.
مراکز علمی
حوزه علمیه گرمسار
دانشگاه صنعتی امیرکبیر - پردیس گرمسار
دانشگاه غیرانتفاعی علاءالدوله سمنانی گرمسار
دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار
دانشگاه پیام نور گرمسار
دانشگاه غیر انتفاعی ادیبان گرمسار
دانشگاه گرمسار
دانشگاه غیر انتفاعی علوم و توسعه آریا گرمسار