نکات کلیدی در طراحی وب سایت

بسیاری از کارشناسان اینترنت، طراحى وب سایت را یک هنر و یک فن مى دانند. زیرا درآمد میلیونى شرکت هاى چند ملیتى که امروزه به غول هاى دیجیتالى شهره هستند مثل گوگل و یاهو و آمریکن آن لاین، جز با اتکا به درک مولفه هاى این فن حاصل نشده است. بنابراین، نامطلوب نیست که از فن طراحى وب، به مهندسى طراحى وب نام ببریم که مجموعه اى از فرآیندهاى اثربخش الکترونیکى براى توسعه کسب و کار در دنیاى مجازى به شمار مى رود.

جاکوب نیلسن با صفاتى چون سلطان بهره ورى نرم افزارى، پیشرو در بهره ورى وب و رهبر طراحى کاربر پسند شناخته شده است. دکتر نیلسن یکى از موسسان گروه نیلسن نورمن است و قبل از آن نیز یکى از مهندسان شرکت Sun Microsystem بوده است. وى ابداع گر جنبش مهندسى بهره ورى هزینه (Engineering Discount Useability) است که هدف آن پیشرفت هاى سریع و ارزان در طراحى رابط کاربر برنامه ها (User Interface) است. معروف ترین کتاب وى «طراحى کاربردى وب» نام دارد که در سال ۲۰۰۰ با تیراژ دویست و پنجاه هزار نسخه و به پانزده زبان زنده منتشر شده است. نیلسن در ۱۵ اکتبر ۲۰۰۳ در گفت وگویى با شبکه بى بى سى در مورد اینترنت گفته بود: با خلق اینترنت و اى میل در دهه ،۹۰ شبکه جهانى رایانه ها (World Wide Web) به شیوه اى موثر و سریع براى ایجاد ارتباط بدل شد.
اما حتى در آن زمان نیز بحث هاى نگران کننده اى درباره احتمال بروز ترافیک سنگین در شبکه اطلاعاتى آغاز شده بود.

آلودگى اطلاعاتى در واقع همان تردد حجم سنگین اطلاعات در اوج آن است. این وضع گاه شما را از انجام کارهایتان باز مى دارد. ایشان همچنین معتقد است: «ایدئولوژى فناورى اطلاعاتى طى ۵۰ سال گذشته فقط و فقط این بوده است که هرچه اطلاعات بیشتر باشد و هرچه تولید اطلاعات انبوه تر باشد بهتر است.» اما به گفته دکتر نیلسن اینترنت اکنون به دستگاهى بدل شده است که اطلاعات را بدون قائل شدن اولویت با سرعت منتشر مى کند.
بسیاری از افراد به مسئله اولویت دهى به فرآیند تولید و انتشار اطلاعات اعتقاد دارند. بدون توجه به ماهیت این اصل، کسب و کار الکترونیکى و اقتصاد اطلاعات با کندى روبه رو خواهد شد.

حال براى اولویت دهى به فرآیندهاى کارى در سرزمین دیجیتالى، چه باید کرد؟ چه مسائلى اولویت اطلاع رسانى پایگاه ما را در اینترنت با ۵۰ میلیون سایت افزایش مى دهد؟ در ادامه تئوریهای افکار دکتر نیلسن براى وب مسترهاى ایرانى معرفى مى شوند.

براى موفق شدن دیجیتالى، باید به فضاى دیجیتالى آشنا بود و دیجیتالى فکر کرد. نکاتى که در ادامه مى خوانید خیلى از مسائل طراحى، تجارت الکترونیک و مسائل فنى را در برگرفته است. البته هنوز کتابى به طور خاص به فارسى در مورد نکات تئورى در طراحى سایت هاى وب عرضه نشده است. به هر حال، به کار گیرى این اصول به ظاهر ساده مى تواند راهگشاى موفقیت هاى بزرگ باشد.

۱- انتخاب DOMAIN: انتخاب دامنه و نوع پسوند براى نامگذارى سایت بسیار مهم است. این مسئله بر اساس موضوعیت پایگاه، نقش مهمى در به خاطرسپارى نام سایت در نزد کاربران دارد.

۲- ادبیات تولید محتوا: در سایت هاى مختلف ادبیات تولید محتوا متفاوت است. یک سایت علمى با یک سایت شخصى، اگر ادبیات مختلفى را در نگارش مطالب اینترنتى خود رعایت نکنند، اثربخشى رسانه اى آنها در دنیاى وب کاهش مى یابد.

۳- پیمایش عرضى صفحات: کاربران علاقه اى به پیمایش افقى صفحات ندارند. از اسکرول خوردن افقى صفحات وب خوددارى کنید.

۴- اندازه ثابت فونت ها و متون: به خصوص افراد بالاى ۴۰ سال با حروف نازک یا کوچک مشکل دارند و باید ترتیبى اتخاذ شود تا از طریق مرورگر امکان تغییر سایز فراهم شود.

۵- انبوهى متون: معمولا سایت هاى حاوى متون حجیم خسته کننده هستند.

۶- پنجره هاى بازشونده خودکار: کاربران ترجیح مى دهند که خودشان مقصد را تعیین کنند.

۷- جمع آورى آدرس پست الکترونیک بدون هیچ روند امنیتى: کاربر باید براى وارد کردن آدرس اى میل خود کاملا مطمئن و متقاعد شود.

۸- آدرس هاى طولانى یا پیچیده صفحات: انتخاب یا هرگونه کار بر روى آدرس هایى که بیش از ۷۵ کاراکتر دارند مشکل است.

۹- لینک هاى اى میل در مکان نامناسب: اى میل باید کاملا برجسته و مشخص و در مکان هاى مناسب بوده و از لینک هاى معمول صفحه تفکیک شود.

۱۰- بازگشت کند یا ناموفق به صفحات قبل: کلید Back دومین دکمه مورد استفاده کاربران است.

۱۱- رابط گرافیکى (GUI) غیراستاندارد: برداشت کاربر از عناصر و اشیاى موجود در برنامه ها تثبیت شده است.

۱۲- نبود بیوگرافى در سایت ها: عدم وجود بیوگرافى باعث ایجاد جو عدم اطمینان در خوانندگان مى شود. یک about us کامل، روشن کننده خیلى از حقایق است. این مسئله در سایت هاى صنعتى و تجارى براى مخاطبان از ارزش بسزایى برخوردار است.

۱۳- ضعف آرشیو: در اغلب مواقع اطلاعات قدیمى هم مورد استفاده کاربران قرار مى گیرد. همه سایت هاى تولیدکننده محتوا باید آرشیو تاریخى و موضوعى در اختیار داشته باشند تا مرور بر اطلاعات آنها توسط کاربران آسان باشد.

۱۴- لینک هاى متعدد براى رسیدن به صفحات خاص: کاربران مایل به استفاده مکرر از لینک ها براى رسیدن به هدف نیستند.

۱۵- استفاده پیش از موعد از امکانات پیشرفته: استفاده از امکاناتى مانند CHAT، ایجاد انجمن هاى گفت وگو، اى میل رایگان، نقشه سه بعدى سایت و غیره بار مالى زیادى را بر مدیران سایت تحمیل مى کنند.

۱۶- بارگذارى کند صفحات: وجود گرافیک هاى سنگین آزاردهنده خواهد بود.

۱۷- ساختارهاى تبلیغاتى: کاربران معمولا از مشاهده ساختارهاى تبلیغاتى خوددارى مى کنند.

۱۸- رسالت و هدف نامشخص سایت: باید نوع سایت از جنبه هاى تجارى یا اطلاع رسانى مشخص باشد.

۱۹- طراحى اختصاصى براى افراد خاص: سایت باید کاملا براى تمام کاربران اینترنت (نه فقط متخصصین) قابل استفاده و گشت زنى باشد. حتى سایت هاى سیاسى هم امروزه نسخه کودکانه دارند.

۲۰- لینک به سایت هاى دیگر: به دلیل فلسفه و ساختار متفاوت طراحى در سایت هاى مختلف، نباید تعداد لینک هاى خارج از سایت زیاد باشند. رعایت این مسئله رتبه سایت شما را در سیستم رتبه بندى موتورهاى جست وجو افزایش مى دهد!

۲۱- فراموش کردن هزینه پشتیبانى سایت: بودجه پشتیبانى و نگهدارى باید حداقل به اندازه ۵۰ درصد از هزینه راه اندازى سایت در نظر گرفته شود.

۲۲- تلقى از سایت به عنوان یک رسانه دست دوم: سایت با تلویزیون، روزنامه یا بروشور فرق هاى اساسى دارد. بنابراین نباید از آنها کپى بردارى کند. از طرفى ارتباط ما را به عنوان یک رسانه تمام وقت با افراد متعددى برقرار مى کند و نباید آن را دست کم گرفت.

۲۳- لینک هاى تکرارى از لحاظ محتوا: مثلا لینک یک تبلیغ بعد از ورود به آن نباید حاوى همان لینک تبلیغ در صفحه باز شده باشد.

۲۴- تلقى یکسان از اینترنت و اینترانت: در اینترنت داخلى اهداف و کاربردهاى مرتبط با امور شرکت مد نظر است ولى اینترنت یک مکان عمومى است.

۲۵- عدم قبول مهندسى بهره ورى و تحقیقات بازار: رد خواسته هاى بازار به منزله رد نیازهاى کاربران است.

۲۶- استفاده از قاب ها و صفحات چندفریمى: این موضوع براى چاپ و آدرس دهى صفحات مشکلاتى را دربر دارد.

۲۷- انیمیشن ها و متون متحرک: بر هم زدن تمرکز بازدیدکنندگان از سایت.

۲۸- صفحات غیرقابل بازگشت: عدم لینک بازگشت به صفحه اصلى و صفحات دیگر مشکلى بزرگ در تحلیل سایت است.

۲۹- نوار پیمایش طولانى: اسکرول شدن صفحات به طور کلى جالب نیست.

۳۰- ضعف در راهنمایى کاربران سایت: کاربر نباید هنگام گشت زنى تنها بماند. یک help آن لاین در سایت، مثل یک لنگه کفش در بیابان است.

۳۱- استفاده از رنگ هاى غیراستاندارد براى لینک: هر رنگ معنایى دارد.

۳۲- اطلاعات قدیمى در سایت: که باعث کاهش اعتبار و ارزش سایت مى شوند.

۳۳- عدم وجود جست وجو: بخش Search باید براى سایت هایى با بیش از صد صفحه قرار داده شود.

۳۴- یک قانون طلایى: از سایت هاى پربازدید باید الگو گرفت.

۳۵- قانون طلایى بک گراند: سفید رنگ محبوب سایت هاى بزرگ وب است. روانشناسى رنگ ها در طراحى وب، در طراحى لوگو، چیدمان مطالب در صفحه و رنگ بندى لینک هاى دیده شده از اهمیت خاصى برخوردار است.

---

آموزش روش های پنهان سازی سیستم عامل سرورها در طراحی وب سایت

پوشش دادن یا پنهان کردن یک وب سرور ( سیستم عامل آن ) شامل از بین بردن جزییات هویتی ای است که هکرها می توانند برای کشف سیستم عامل و وب سرور نصب شده روی آن مورد استفاده قرار دهند.این اطلاعات در حالی که هیچ استفاده ای برای بهره برداران مشروع ندارد ، اغلب نقطه شروعی برای هکرها می باشد.

دراین مقاله به بررسی برخی راهکارهایی که می توانیم با به کارگیری آنها خطر شناسایی را به حداقل برسانیم ، می پردازد. بیشتر مثالها مربوط به IIS میکروسافت می باشد . زیرا بخاطر آسیب پذیری زیادش به طور وسیعی مورد توجه نفوذگران قرار گرفته است. همچنین یک سری از اقدامات پیشگیرانه شناسایی برای آپاچی سرور نیز ذکر خواهد شد. من در سایت میکرورایانه مطلب مشابه این مقاله ندیدم اینجا می گذارم .غیر قابل شناسایی کردن سرور وظیفه همه کسانی است که مسیولیت اجرایی وب سرور را بر عهده دارند.


نفوذگران از اینجا شروع می کنند ، چرا شما از این نقطه شروع نمی کنید ؟

بگذارید از نقطه نظر مهاجمین نگاه کنیم. آسیب پذیریهای امنیتی متکی بر نسخه (Version ) و نوع نرم افزار دارند.
یک نفوذگر برای نفوذ به یک وب سرور باید بداند وب سرور از چه نوعی و دارای چه ورژنی می باشد. دانستن جزییات یک وب سرور کارآمدی هرگونه تهاجمی را به مقدار زیاد افزایش می دهد.


Server Header ها همه چیز را می گویند:
بسیاری از وب سرورها خودشان و سیستم عاملی را که بر روی آن نصب هستند به هر کسی که بخواهد معرفی می نمایند. با استفاده از ابزارهای بررسی شبکه مانندSam Spade یا Header Check می توانید http هدرهای سرور را تشخیص دهید. تنها کافیست Home Page وب سایت را درخواست نموده وhttp هدرهای حاصله یا بنرهایی که توسط سرور ارسال گردیده را مورد بررسی قرار دهید. در میان آنها احتمالا چیزی شبیه به Server : Microsoft – IIS/۵.۰ پیدا خواهید کرد.
آپاچی سرور نیز به صورت پیش فرض همه مشخصات را اعلام می کند.

(Server : Apache/۲.۰.۴۱-dev(unix

کاربران آپاچی سرور ۲.x دارای مدول Mod Header هستند . این کاربران می توانند به سادگی فایل httpd.conf را به صورت زیر ادیت نمایند :

Header Set Server "New Server Name"

متاسفانه در نسخه های پیشین آپاچی سرور نمی توان سرور هدرها را تغییر داد.

کاربران IISنیز می توانند Lock Down را نصب نموده و برای برداشتن وجایگزین کردن هدرها از فایل پیکره بندیURLScans استفاده نمایند. در صورتی که از سرور Cold Fusion استفاده می نمایید و می خواهید URLScans را به کار برید بسیار محتاط باشید. زیرا روشی که در حال حاضر هدرها را جایگزین می نماید باعث خسارات سنگینی به صفحات CFM می گردد. در این حالت تنها راه ممکن برداشتن هدرهاست.


پسوند فایلها :
نمایش پسوند فایلها مانند .ASP یا .ASPX به طور مشخص نشان دهنده آن است که شما از یک سرور مایکروسافت استفاده می کنید. به طور کلی پنهان کردن پسوند فایلها کار مفیدی است. در طراحی سایتها سعی کنید ازHTML و Java استفاده کنید. پسوند فایلهای طراحی شده توسط این زبانها نشان دهنده نوع وب سرور نمی باشد.

در مورد آپاچی سرور به مدول mod negotiation توجه خاصی داشته باشید. بوسیله این مدول می توانید پسوند فایلها را مخفی کنید. همچنین توسط mod header می توان پسوند فایلها را تعویض نمود.

کاربران IIS نیز می توانند از برنامه PageXChanger برای پنهان ساختن پسوند فایلها استفاده نمایند.


ASP Session ID Cookie
این کوکی ها وظیفه حفظ وضعیت سرویس گیرنده را بر عهده دارند و به سادگی سیستم عامل و وب سرور نصب شده بر روی آن را مشخص می کنند.

Set –Cookie:ASPESSIONIDQGQGGWFC=MGMLNKMDENPEOPIJHPOPEPPB;

شما می توانید ASP Session State را از کار بیندازید. همچنین می توانید برای تغییر اسامی کوکی ها از یک فیلتر ISAPI استفاده نمایید. از طرفی ASP Session ها باعث محدود شدن منابع سیستم می گردند. از کار انداختن آن به بهبود اجرایی ASP کمک می کند و باعث گمنام ماندن سرور شما نیز می گردد.


WebDAV
راه دیگر شناسایی سرورهای ویندوزی WebDAV می باشد. WebDAV منحصر به مایکروسافت یا IIS نمی باشد ، بلکه یک استاندارد پیشنهادی (RFC ۲۵۱۸) با گروه کاری IETF است. سرور ویندوزی در حالت پشتیبانی WebDAV اطلاعات زیادی را به هدر می افزاید که می تواند مورد استفاده هکرها قرارگیرد. در صورتیکه از WebDAV برای پشتیبانی Web Folders , Outlook Web Access یا … استفاده نمی نمایید، می توانید با استفاده ازIISLockDown یا تغییر در رجیستری آن را از کار بیندازید.

هدرهای دیگر
برخی از سرورهای وب به وسیله نمایش هدرهای خاص در پاسخهای HTTP هویت خود را فاش می سازند. هدرهای X-Powered-By و X-ASPNET-Version علایم بارزی هستند که نشان دهنده استفاده از ASP.NET و بنابراین میزبانی IIS می باشند. همچنین به یاد داشته هدرهای Microsoft Office Web Server را باید مخفی کنید.

Windows Authentication
کاربران IIS نباید Windows Authentication را به عنوان راهی برای پنهان نمودن اطلاعات بر روی سرور مورد استفاده قرار دهند. زیرا این شیوه اطلاعات زیادی را در مورد سرور بر ملا می سازد. یک هکر می تواند با توجه به هدرهای Authentication WW- نوع وب سرور را مشخص نماید. زمانی که یک فایل یا فولدر توسط پروسه Authentication ویندوز محافظت می شود، درهدرهای فرستاده شده از طرف سرور String NTLM وجود دارد که می تواند مورد بهره برداری هکر قرار گیرد.

پیام های پیش فرض
پیامها ، صفحات و اسکریپتهای پیش فرض نیز باعث شناسایی وب سرور می گردد. اغلب نرم افزارهای پشتیبانی کننده وب سرور دارای پیغامهای پیش فرض هستند که باید به گونه ای مناسب تغییر پیدا کند. همچنین تمام Administration Pages ، اسکریپتها وDocument هایی که همراه با وب سرور نصب می شوند باید مخفی یا پاک شوند.

دیگر سرویسها
بسیاری از کامپیوترهایی که با عنوان وب سرور استفاده می شوند ، جدا از خدمات HTTP خدمات دیگری مانند SMTP و FTP را ارایه می دهند. به عنوان یک قانون امنیتی سعی کنید چنین سرویسهایی را در وب سرور خود راه اندازی نکنید. به ویژه از سرویسهای پیش فرض FTP و SMTP در مایکروسافت IIS اجتناب کنید. زمانی که یک ارتباط با سرویس SMTP برقرار می گردد. یک پیغام خوش آمدگویی برای Client فرستاده می شود. این پیغام هیچ تاثیری در سرویس ایمیل ندارد. اما مشابه هدرهای HTTP اطلاعاتی را در مورد وب سرور بر ملا می سازند. سرویس پیش فرض SMTP ویندوز چنین اطلاعاتی را نمایان می سازد . همچنین سرور پیش فرض IIS ، FTP یک بنر شناخته شده را ارایه می دهد . از آنجایی که اصلاح این بنر از اصلاح بنر SMTP پروسه پیچیده تری است بهترین راه جایگزینی آن با یک FTP سرور دیگر مانندRhinoSoft’’s Serv-U FTP Server است . که بتوان هرگونه پیغامی را در بنر FTP نمایش داد. همچنین این FTP سرور دارای امتیازات دیگری نیز از نظر ایمنی می باشد.

ورودهای غیر مجاز
بسیاری از Exploits ها از یک URL پیچیده برای گرفتن شل (Shell ) یا کنترل یک CGI Program استفاده میکنند که هکر بوسیله آنها می تواند لیستی از فایلها سیستم عامل را بدست آورد. بهترین روش برای مقابله با اینگونه حملات استفاده از یک فیلتر داده می باشد که کاراکترهای غیر قابل قبول مثل متا کاراکترها را از اطلاعاتی که توسط کاربر وارد می شود حذف نماید. برای IIS استاندارد جاریIISLockDown/URL Scan است. نسل جدیدی از Firewall ها نیز قابلیت پشتیبانی از لایه های کاربردی Web Server را دارا هستند.

پشته ها
حتی زمانیکه علایم افشاگرانه از روی لایه کاربردی وب سرور حذف شد ، بر روی لایه های پایین تر شبکه نقاط ضعف آشکارسازی باقی می ماند. هر سروری با یک اتصال شبکه دارای یک Network Protocol است که قابل اسکن و شناسایی می باشد ، بهترین اسکنرهای پشته مانند NMAP می تواند با استفاده از تکنیکهای مختلف سیستم عامل را شناسایی کند.همچنین پشته IP مربوط به هر سیستم عامل نیز در مقابل شناسایی از طریق پروتوکل ICMP آسیپ پذیر است. اولین راه مقابله با این نوع آسیب پذیری ها استفاده از یک فایروال می باشد. به این نکته توجه داشته باشید که با وجود فایروال ، یک تحلیل شبکه ای دقیق هنوز هم می تواند نوع وب سرور را مشخص سازد.


Netcraft
در سایت Netcraft با وارد نمودن URL هر وب سایت می توان به اطلاعاتی در مورد سیستم عامل و وب سرور آن سایت بدست آورد. با تغییر دادن HTTP هدرها می توان کاری کرد که گزارش Netcraft اشتباه شود. همچنین با حذف HTTP هدرها ، Netcraftگزارش ناشناس بودن وب سرور را ارایه خواهد کرد.


پیش فرضهای TCP/IP
احتمالاً هنوز سیستم عامل شما حتی از پشت یک دیوار آهنین نیز مورد شناسایی قرار خواهد گرفت. برای آنکه بتوان یک سیستم عامل را به طور کامل ناشناس کرد باید برخی از پیش فرض های محیط IP /TCP مانند (Receive Window size) RWIN ، (Maximum Transmission Units) MTU ، MSS (Maximums Segment Size) ، (Time-to-Live) TTL دستکاری شود . در زمان تغییر دادن این پیش فرض ها بسیار محتاط باشید زیرا می تواند تاثیر معکوس بر روی وب سرور داشته و یا سیستم عامل را به طور کامل فلج سازد.

به خاطر داشته باشید :
برای آنکه وب سرور شما کاملاً ناشناخته بماند باید تمام مواردی که در بالا ذکر شده است را بصورت ترکیبی به کار برید. همیشه به یاد داشته باشید این اقدامات پیشگیرانه تنها می تواند باعث شکست اکثر نفوذ گران گردد نه همه آنها. یک نفوذگر ماهر و مصمم می تواند از تمامی این سدها عبور کند…

پر بازدید ترین سایت ایرانی

 میزان بازدید بسیار بالای این سایت توسط کاربران ایرانی در اولین تحلیل، نشان از آن دارد که 'بسیاری از کاربران اینترنت در ایران، به آنچه که از فضای مجازی می‌خواهند نمی رسند!'

 یکی از سایت هایی که اکثر کاربران ایرانی در طول مدت زمان استفاده از اینترنت، حداقل یک بار با آن مواجه می شوند سایتی است به نام 'پیوندها'

 سایت پیوندها به آدرس اینترتی www.peyvandha.ir سایتی است که پس از ورود به تارنماهای 'فیلتر' شده و پس از گذشت 30 ثانیه بر روی صفحه رایانه شما ظاهر خواهد شد؛ سایتی که شاید تا به حال یک بار هم با نوشتن آدرس اینترتی‌اش وارد آن نشده اید! و همیشه 'مهمان ناخوانده' شما بوده است.

 

* پیوندها همچنان در حال رکورد شکنی!

 بر اساس این گزارش ، یکی از سایت های مرجع برای تشخیص میزان بازدید و مراجعه مخاطبان به یک سایت مشخص، سایت الکسا به آدرس اینترنتی www.alexa.com می باشد که با سرچ آدرس هر سایت میزان مراجعه مخاطبان در ایران و جهان را می توان مشاهده کرد.

 نکته جالب آنکه سایت 'پیوندها'، 'چهارمین' سایتی است که مخاطبان ایرانی وارد آن می شوند و نکته جالبتر آنکه در همین رده بندی، سایت خبری تابناک به عنوان پربازدیدترین سایت خبری در ایران رتبه 'نهم' و خبرگزاری فارس به عنوان پربازدیدترین خبرگزاری کشور رتبه 'هفدهم' را دارا می باشد! و خبرگزاری مهر و ایسنا نیز به ترتیب دارای رتبه 56 و 79 هستند.

 

* رکوردزنی با مخاطبان اجباری!

 میزان بازدید بسیار بالای این سایت توسط کاربران ایرانی در اولین تحلیل، نشان از آن دارد که 'بسیاری از کاربران اینترنت در ایران، به آنچه که از فضای مجازی می خواهند نمی رسند!'

 این میزان بازدید 'اجباری' از سایت پیوندها می تواند، ساعت ها و روزها مورد بررسی موشکافانه قرار بگیرد و نیاز به بررسی آماری دقیق و جامعه شناختی گسترده دارد تا نتایج روشنی در این خصوص حاصل شود.

 مطمئنا بسیاری از کاربران ایرانی که پس از جستجو در اینترنت به صورت اجباری با سایت پیوندها روبرو می شوند به دنبال سایت های غیراخلاقی نیستند، بلکه گاهی اوقات کاربران اینترنت برای ورود به یک سایت علمی، اجتماعی، تاریخی، سیاسی و ... با سایت پیوندها مواجه می شوند؛ اکنون باید به این مسئله پرداخت که این بازدید بسیار بالا نشانه چیست؟ و چطور باید این حجم گسترده از مخاطبان را ساماندهی کرد؟

 آنچه که در ماه های اخیر شاهد آن هستیم این است که گردانندگان این سایت قصد دارند تا با درج مطالب متنوع با موضوعات مختلف، تاثیر فرهنگی روی این مخاطبان اجباری بگذارند، که این مسئله در 2 حالت قابل بررسی است: اول کسانی که به قصد ورود به سایت های غیراخلاقی، مخاطب اجباری سایت پیوندها می شوند و دوم کسانی که قصد ورود به سایت های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی و ... دارند و با سایت پیوندها مواجه می شوند.

 در هر دو حالت کاربر مورد نظر پس از آنکه به نتایج مطلوب خود نرسیده و از این موضوع ناراحت است وارد سایت پیوندها می شود که در اولین واکنش معمولا این صفحه را می بندد؛ اما اگر منتظر بماند تا سایت پیوندها ظاهر بشود چه واکنشی به مطالب آن می دهد؟ یعنی اگر در حالت اول این موضوع را بررسی کنیم، پس از آنکه یک کاربر ایرانی به دنبال تصاویر بازیگر زن فاسد هالیوودی باشد و پس از بازکردن یکی از سایت های مورد نظر با سایت پیوندها مواجه شود، چه میزان مطالب فرهنگی و مفید این سایت می تواند روی این کاربر اثر بگذارد؟ و آیا در این شرایط نتایج عکس حاصل نمی شود؟ و اساسا کاربری که از اینترنت برای رسیدن به یکسری خواسته های مشخص(خوب یا بد) استفاده می کند چطور ممکن است با اطلاعات و داده هایی که به دنبال آنها نیامده و به صورت اتفاقی با آن مواجه شده است، ارتباط برقرار کند؟

 به گزارش عصر امروز آنچه که مسلم است آنکه مخاطب ایرانی با هر فکر و سلیقه ای با سایت پیوندها ارتباط خوبی برقرار نمی کند، برای مثال در حال حاضر چند درصد از مخاطبان این گزارش می دانند که پس از ورود به سایت پیوندها می توانند اطاعاتی درباره مسجد جامع اصفهان به دست بیاورند؟

 

* چطور یک سایت 'فیلتر' می شود؟

 در قسمتی از سایت پیوندها با نام 'فهرست مصادیق محتوای مجرمانه' دلائل فیلتر شدن برخی سایت ها به شرح ذیل آمده است:

 

الف ) محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی

 

1. اشاعه فحشاء و منکرات. ( بند2 ماده6 ق.م )

 2. تحریک ، تشویق ، ترغیب ، تهدید یا دعوت به فساد و فحشاء و ارتکاب جرایم منافی عفت یا انحرافات جنسی. ( بند ب ماده 15 قانون ج.ر و ماده 639 ق.م.ا )

 3. انتشار ، توزیع و معامله محتوای خلاف عفت عمومی. ( مبتذل و مستهجن ) ( بند 2 ماده 6 ق.م و ماده 14 قانون ج.ر )

 4. تحریک ، تشویق ، ترغیب ، تهدید یا تطمیع افراد به دستیابی به محتویات مستهجن و مبتذل. ( ماده 15 قانون جرایم رایانه ای )

 5. استفاده ابزاری از افراد ( اعم از زن و مرد ) در تصاویر و محتوا ، تحقیر و توهین به جنس زن ، تبلیغ تشریفات و تجملات نامشروع و غیرقانونی. ( بند 10 ماده6 ق.م )

 

ب ) محتوا علیه مقدسات اسلامی

 1. محتوای الحادی و مخالف موازین اسلامی ( بند1ماده6 ق.م )

 2. اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن ( بند 7 ماده 6 ق.م و ماده 513 ق.م.ا )

 3. اهانت به هر یک از انبیاء عظام یا ائمه طاهرین ( ع ) یا حضرت صدیقه طاهره ( س ) ( ماده 513 ق.م.ا )

 4. تبلیغ به نفع حزب گروه یا فرقه منحرف و مخالف اسلام ( بند 9 ماده 6 ق.م )

 5. نقل مطالب از نشریات و رسانه ها و احزاب و گروه های داخلی و خارجی منحرف و مخالف اسلام به نحوی که تبلیغ از آنها باشد. ( بند 9 ماده 6 ق.م )

 

6. اهانت به امام خمینی ( ره ) و تحریف آثار ایشان ( ماده 514 ق.م.ا )

 7. اهانت به مقام معظم رهبری ( امام خامنه ای ) و سایر مراجع مسلم تقلید ( بند 7 ماده 6 ق.م )

 

ج ) محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی

 1. تشکیل جمعیت ، دسته ، گروه در فضای مجازی ( سایبر ) با هدف برهم زدن امنیت کشور. ( ماده 498 ق.م.ا )

 2. هر گونه تهدید به بمب گذاری. ( ماده 511 ق.م.ا )

 3. محتوایی که به اساس جمهوری اسلامی ایران لطمه وارد کند. ( بند 1 ماده 6 ق.م )

 4. انتشار محتوا علیه اصول قانون اساسی. ( بند 12 ماده 6 ق.م )

 5. تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی ایران. ( ماده 500 ق.م.ا )

 6. اخلال در وحدت ملی و ایجاد اختلاف مابین اقشار جامعه به ویژه از طریق طرح مسائل نژادی و قومی. ( بند 4 ماده 6 ق.م )

 7. تحریک یا اغوای مردم به جنگ و کشتار یکدیگر. ( ماده 512 ق.م.ا )

 8. تحریک نیروهای رزمنده یا اشخاصی که به نحوی از انحا در خدمت نیروهای مسلح هستند به عصیان ، فرار، تسلم یا عدم اجرای وظایف نظامی. ( ماده 504 ق.م.ا )

 9. تحریص و تشویق افراد و گروه ها به ارتکاب اعمالی علیه امنیت ، حیثیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در داخل یا خارج از کشور. ( بند 5 ماده 6 ق.م )

 10. تبلیع به نفع گروه ها و سازمانهای مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران ( ماده 500 ق م.ا )

 11. فاش نمودن و انتشار غیرمجاز اسناد و دستورها و مسایل محرمانه و سری دولتی و عمومی. ( بند 6 ماده 6 ق.م و مواد 2و3 ‌قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی و ماده 3 قانون ج.ر )

 12. فاش نمودن و انتشار غیرمجاز اسرار نیروهای مسلح. ( بند 6 ماده 6 ق.م )

 13. فاش نمودن و انتشار غیرمجاز نقشه و استحکامات نظامی. ( بند 6 ماده 6 ق.م )

 14. انتشار غیرمجاز مذاکرات غیرعلنی مجلس شورای اسلامی. ( بند 6 ماده 6 ق.م )

 15. انتشار بدون مجوز مذاکرات محاکم غیرعلنی دادگستری و تحقیقات مراجع قضایی. ( بند 6 ماده 6 ق.م )

 16. انتشار محتوای که از سوی شورای عالی امنیت ملی منع شده باشد.

 د ) محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی

 1. اهانت و هجو نسبت به مقامات، نهادها و سازمان های حکومتی و عمومی. ( بند 8 ماده 6 ق.م و مواد 609 و 700 ق.م.ا )

 2. افترا به مقامات ، نهادها و سازمان های حکومتی و عمومی. ( بند 8 ماده 6 ق.م و 697 ق.م.ا )

 3. نشراکاذیب و تشویش اذهان عمومی علیه مقامات ، نهادها و سازمانهای حکومتی. ( بند 11 ماده6 ق.م و 698 ق.م.ا )

 

ه ) محتوای که برای ارتکاب جرایم رایانه ای به کار می رود ( محتوا مرتبط با جرایم رایانه ای )

 1. انتشار یا توزیع و در دسترس قرار دادن یا معامله داده ها یا نرم افزارهایی که صرفاً برای ارتکاب جرایم رایانه ای به کار می رود. ( ماده 25 قانون ج.ر )

 2. فروش انتشار یا در دسترس قرار دادن غیرمجاز گذرواژه ها و داده هایی که امکان دسترسی غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی دولتی یا عمومی را فراهم می کند. ( ماده 25 قانون ج.ر )

 3. انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزش دسترسی غیرمجاز ، شنود غیرمجاز ، جاسوسی رایانه ای ، تحریف و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی. ( ماده 25 قانون ج.ر )

 4. آموزش و تسهیل سایر جرایم رایانه ای. ( ماده 21 قانون ج.ر )

 5. انتشار فیلترشکن ها و آموزش روشهای عبور از سامانه های فیلترینگ. ( بند ج ماده 25 قانون ج.ر )

 6. انجام هرگونه فعالیت تجاری و اقتصادی رایانه ای مجرمانه مانند شرکت های هرمی. ( قانون اخلال در نظام اقتصادی کشور و سایر قوانین )

 و ) محتوای که تحریک، ترغیب، یا دعوت به ارتکاب جرم می کند ( محتوای مرتبط با سایر جرایم )

 1. انتشار محتوای حاوی تحریک ، ترغیب ، یا دعوت به اعمال خشونت آمیز و خودکشی. ( ماده 15 قانون ج.ر )

 2. تبلیغ و ترویج مصرف مواد مخدر ، مواد روان گردان و سیگار. ( ماده 3 قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات 1385 )

 3. باز انتشار و ارتباط ( لینک ) به محتوای مجرمانه تارنماها و نشانی های اینترنتی مسدود شده ، نشریات توقیف شده و رسانه های وابسته به گروه ها و جریانات منحرف و غیر قانونی.

 4. تشویق تحریک و تسهیل ارتکاب جرائمی که دارای جنبه عمومی هستند از قبیل اخلال در نظم ،‌ تخریب اموال عمومی ، ارتشاء ، اختلاس ،کلاهبرداری ، قاچاق مواد مخدر، قاچاق مشروبات الکلی و غیره. ( ماده 43 ق.م.ا )

 5. تبلیغ و ترویج اسراف و تبذیر. ( بند 3 ماده 6 ق.م )

 

ز ) محتوا مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی

 1. انتشار و سرویس دهی بازی های رایانه ای دارای محتوای مجرمانه. ( مواد مختلف ق.م.ا و قانون ج.ر )

 2. معرفی آثار سمعی و بصری غیرمجاز به جای آثار مجاز. ( ماده 1 قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیرمجاز دارند )

 3. عرضه تجاری آثار سمعی و بصری بدون مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ( ماده 2 قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز دارند )

 4. تشویق و ترغیب به نقض حقوق مالکیت معنوی ( ماده 1 قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزار های رایانه ای و ماده 74 قانون تجارت الکترونیکی )

 

ح) محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات مجلس شورای اسلامی

 1. انتشار هرگونه محتوا با هدف ترغیب و تشویق مردم به تحریم و یا کاهش مشارکت در انتخابات (بند 3 و 8 ماده 66 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و ماده 46 آیین نامه اجرایی آن)

 2. انتشار هرگونه ادعای غیرواقع مبنی بر توقف انتخابات و یا دعوت به تجمع اعتراض‌آمیز‌، اعتصاب‌، تحصن و هر اقدامی که به نحوی موجب اخلال در امر انتخابات گردد (بند 8 ماده 66 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی)

 3. انتشار و تبلیغ علائم تحریم انتخابات گروه‌های ضد‌انقلاب و معاند (ماده 500 قانون مجازات اسلامی)

 4. انتشار هجو یا هجویه و یا هرگونه محتوای توهین‌آمیز در فضای مجازی علیه انتخابات (ماده 700 قانون مجازات اسلامی و بند 8 ماده 66 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی)

 5. انتشار هرگونه مطلب خلاف واقع مبنی بر انصراف گروه‌های قانونی از انتخابات (ماده 64 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی)

 6. استفاده از سایت‌ها و وبلاگ‌های رسمی نهادها و دستگاه‌های دولتی جهت بهره‌برداری در تبلیغات نامزدهای انتخاباتی.

 شایان ذکر است تمامی شرکت‌ها‌، موسسات‌، شهرداری‌ها‌، سازمان‌ها و نهادهایی که قسمتی از دارایی آنها جزء بودجه و اموال عمومی است مشمول این ماده می‌شوند. (ماده 59 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی)

 7. درج محتوای تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی خارج از مدت زمان مقرر شده برای فعالیت انتخاباتی. (ماده 56 قانون قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و ماده 45 آیین‌نامه اجرایی آن)

 8. انتشار هرگونه محتوا در جهت تحریک‌، ترغیب‌، تطمیع و یا تهدید افراد به خرید و فروش آراء‌، رای دادن با شناسنامه جعلی و شناسنامه دیگری‌، جعل اوراق تعرفه‌، رای دادن بیش از یک‌بار و سایر روش‌های تقلب در رای‌گیری و شمارش آراء. (ماده 66 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و ماده 43 قانون مجازات اسلامی)

 9. انتشار هرگونه محتوا جهت ایجاد رعب و وحشت برای رای‌دهندگان یا اعضاء شعب. (بند 16 ماده 66 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی)

 10. استفاده ابزاری از تصاویر زنان برای تبلیغات انتخاباتی و یا عدم رعایت شئونات اسلامی در انتشار تصاویر مربوط به زنانی که نامزد انتخاباتی می‌باشند. (بند 10 ماده 6 قانون مطبوعات)

 11. انتشار هرگونه محتوا در جهت توهین‌، افترا و نشر اکاذیب با هدف تخریب نظام‌، قوای سه‌گانه‌، سازمان‌های حکومتی و نهادهای اجرایی و نظارتی انتخابات به منظور بهره‌برداری انتخاباتی. (مواد 500 ، 698 ، 609 قانون مجازات اسلامی و بند 8 ماده 6 قانون مطبوعات و ماده 18 قانون جرایم رایانه‌ای)

 12. انتشار هرگونه محتوا و مکاتبات دارای طبقه‌بندی (محرمانه و سری) مرتبط با انتخابات‌.(ماده 3 قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی و ماده 3 قانون جرایم رایانه‌ای و بند 6 ماده 6 قانون مطبوعات)

 13. انتشار اخبار کذب از نتایج بررسی صلاحیت‌ها‌، شمارش آراء‌، ادعاهای بی‌اساس پیرامون تقلب در انتخابات یا مخدوش بودن انتخابات بدون دلیل و مدرک. (مواد 697 و 698 قانون مجازات اسلامی و بند 8 ماده 66 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی)

 

* چرا فیلتر؟

 از بحث ریشه یابی و جامعه شناختی بازدیدهای بالای سایت پیوندها که بگذریم باید به مسئله ای اشاره کنیم که گاهی اوقات موجب ناراحتی کاربران ایرانی می شود.

 اینکه سایت های مستهجن و غیراخلاقی باید فیلتر شوند، بسیار منطقی و البته اسلامی است اما مشکل اصلی کاربران اینترنت در ایران عدم دسترسی به سایت هایی است که اصالتا غیراخلاقی نیستند؛ برای مثال شاید در نگاه اول هنگامی که یک سایت علمی به دلیل درج تصویری نامناسب در گوشه ای از آن فیلتر شده است، اقدامی صحیح بیاید اما نباید این مسئله را فراموش کنیم که در برخی موارد امکان دارد دیدن این تصاویر برای کودکان و نوجوانان صحیح نباشد، اما تکلیف یک پژوهشگر یا محقق برای دسترسی به این سایت چیست؟

 به نظر می رسد در برخی مسائل که بیشتر جنبه فرهنگی و اجتماعی دارند باید کمی جدی تر به 'فرهنگ سازی' برای جامعه بیاندیشیم؛ به عنوان مثال برای همین مورد اشاره شده بهتر نیست با فرهنگ سازی بیشترو آشنا ساختن خانواده های ایرانی با فضای مجازی و اینترنت راه حل استفاده صحیح کودکان و نوجوانان از اینترنت را به آنها بیاموزیم به جای آنکه صورت مسئله را به کل پاک کنیم؟

 مطمئنا مسئله فیلترینگ در ایران و حجم بالای کاربران سایت پیوندها باید به صورت دقیق واکاوی شود، که در آینده قرار است چه نتایجی از این حجم بالای مخاطبان 'پیوندها' حاصل شود؟ و آیا با راه اندازی اینترنت ملی مشکلات کاربران ایرانی در دسترسی به برخی سایت ها که بیشتر جنبه آموزشی دارند آسان تر می شود؟

دانلود آهنگ همین چهره از میعاد حاتمی

دانلود آهنگ همین چهره از میعاد حاتمی

دانلود آهنگ چشم چشم از ندیم

دانلود آهنگ چشم چشم از ندیم

مشهد

مشهد دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما·اطلاعات کلان‌شهری در شمال شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. این شهر در زمان افشاریان، پایتخت ایران بود. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ این شهر با ۲٬۴۱۰٬۸۰۰ نفر[۴] جمعیت دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است.[۴]این شهر به واسطه وجود حرم علی بن موسی‌الرضا، هشتمین امام مذهب شیعه، سالانه پذیرای بیش از ۳۲ میلیون زائر[۵] از داخل و بیش از یک میلیون زائر[۶] از خارج از کشور است. مشهد تنها در فصل تابستان سال ۱۳۸۹ پذیرای بیش از ۱۳ میلیون مسافر بوده‌است.[۷] آمار نشان می‌دهد وجود آرامگاه علی بن موسی الرضا در مشهد موجب شده است که به طور میانگین هر ایرانی، هر سه سال یک‌بار به مشهد سفر کند. مساحت شهر مشهد درآخرین تغییرات بالغ بر ۲۸۸ کیلومتر مربع می‌باشد.

محتویات

    ۱ پیشینه
        ۱.۱ نام مشهد
        ۱.۲ مشهد در دوره اسلامی
        ۱.۳ مشهد در دوره امویان
        ۱.۴ مشهد در دوره عباسیان
        ۱.۵ از توس تا مشهد
    ۲ مناطق شهری مشهد
    ۳ جغرافیای طبیعی
        ۳.۱ زمین‌شناسی
        ۳.۲ اقلیم
    ۴ نمای شهر
        ۴.۱ دیدنی‌ها
        ۴.۲ معماری و شهرسازی
    ۵ فضای سبز
        ۵.۱ پارک‌های جنگلی
            ۵.۱.۱ پارک بزرگ انقلاب (بوستان جنگلی طرق)
            ۵.۱.۲ پارک جنگلی وکیل آباد
                ۵.۱.۲.۱ باغ وحش وکیل آباد
    ۶ تقسیمات شهری
        ۶.۱ مناطق شهری
        ۶.۲ شهرک‌های اطراف مشهد
        ۶.۳ شهرک‌های مشهد
    ۷ سیاست
        ۷.۱ شورای شهر مشهد
        ۷.۲ شهرداری مشهد
            ۷.۲.۱ حوزهٔ شهردار
            ۷.۲.۲ شهرداری منطقه سه
    ۸ اقتصاد
        ۸.۱ صنایع
        ۸.۲ انرژی فسیلی
        ۸.۳ مراکز تجاری
        ۸.۴ پیشینه قالی مشهد
    ۹ جمعیت‌شناسی
    ۱۰ فرهنگ و هنر
        ۱۰.۱ سینما، تئاتر و نگارخانه‌ها
        ۱۰.۲ فرهنگسراها
        ۱۰.۳ کتابخانه‌ها
        ۱۰.۴ نشریات
        ۱۰.۵ موزه‌ها
    ۱۱ مکان‌های مذهبی
    ۱۲ مکان‌های ورزشی
        ۱۲.۱ مجموعه‌های ورزشی
        ۱۲.۲ استادیوم‌های ورزشی
        ۱۲.۳ هتلهای مشهد
        ۱۲.۴ پیست‌های ورزشی
    ۱۳ آموزش
    ۱۴ حمل‌ونقل
        ۱۴.۱ فاصلهٔ مشهد با شهرهای بزرگ[۵۰]
        ۱۴.۲ جابجایی‌های درون شهری
        ۱۴.۳ قطار شهری مشهد
        ۱۴.۴ بزرگراه‌ها
        ۱۴.۵ فرودگاه
    ۱۵ آلودگی‌های زیست‌محیطی
        ۱۵.۱ آلودگی هوا
    ۱۶ ارتباط‌های بین‌المللی
        ۱۶.۱ کنسولگری‌ها
        ۱۶.۲ شهرهای هم‌پیوند و خواهرخوانده
    ۱۷ مشاهیر و نام آوران
    ۱۸ نگارخانه
    ۱۹ جستارهای وابسته
    ۲۰ منابع
    ۲۱ پیوند به بیرون

پیشینه

حوضهٔ رودخانهٔ کشف‌رود که شهر مشهد در آن قرار دارد،[۸] به خاطر شرایط مناسب طبیعی، از پیش از اسلام به عنوان یکی از بخشهای مورد توجه برای سکونت در خراسان به حساب می‌آمده است.[۹] این منطقه در آغاز مسکن اقوام آریائی بود. در نزدیکی شهر کنونی مشهد، شهری بنام توس وجود داشته است.[۱۰] در اسطوره‌های ایرانی بنای اصلی شهر توس را به جمشید و بازبنای آن را به توس، پهلوان و سپهسالار کیانی نسبت می‌دهند.[۱۰] از تاریخ این شهر در پیش از اسلام، به جز افسانه‌ای چند، آگاهی چندانی در دست نیست. ولی با توجه به اسناد موجود، می‌توان گمان برد که این شهر در اواخر حکومت ساسانیان، یکی از مرزداری‌های سر راه گرگان و نیشابور به مرو و بلخ، و از ولایت‌های مشهور در خراسان بزرگ بوده‌است.[۱۱]

توس در زمان خلافت عثمان به‌طور کامل توسط اعراب فتح شد.[۱۲] در دورهٔ اسلامی این منطقه بخشی از ولایت توس به مرکزیت شهر تابران بود که آبادی‌های سناباد و نوغان که بخشی از مشهد کنونی هستند را نیز در بر می‌گرفت.[۱۲] پس از حملهٔ مغولان مردم شهر ویران‌شدهٔ توس به مشهد مهاجرت کردند و شهر گسترش پیدا کرد.[۱۲] مشهد در زمان حکومت نادرشاه افشار به عنوان پایتخت ایران برگزیده شد.[۱۳]
نام مشهد

واژه مشهد به معنی محل شهادت است. علی بن موسی الرضا پس از قتل به دست مأمون عباسی در سال ۲۰۲ هـ. ق، در آرامگاه هارونی سناباد به خاک سپرده شد. از آن پس «سناباد نوغان» به نام «مشهدالرضا» خوانده شد و کم‌کم بر پهنه آن، به ویژه در زمان شاه تهماسب صفوی افزوده گشته و مردم توس به مشهد کوچ داده شدند؛ و به مرور زمان نام مشهد بر این شهر ماندگار شد.[۱۴] گفتنی است که نام مشهد اولین بار توسط سلطان محمود غزنوی به این شهر داده شد.[نیازمند منبع]
مشهد در دوره اسلامی

به گفته تاریخ نویسان، هنگامی که یزدگرد سوم از برابر سپاهیان مسلمان عرب گریخت، به خراسان روی آورد. سپاه مسلمانان به فرماندهی احنف بن قیس که مامور فنح خراسان بودند وی را تعقیب کردند. یزدگرد که آنان را به دنبال خویش یافت، راهی توس شد تا از کنارنگ توس مرزبان خود در آن خطه پناه بخواهد، اما کنارنگ با این بهانه که از یک سو، توس گنجایش موکب بزرگ پادشاهی را ندارد، و از سوی دیگر، پناه دادن به پادشاه، امکان یورش سپاه مسلمانان را افزایش می‌دهد، یزدگرد را از توس راهی مرو کرد. حاکم مرو نیز در آغاز به استقبال یزدگرد شتافت، اما سرانجام از او رخ برتافت و آخرین شاه ساسانی در سال ۳۱ هجری به دست آسیابانی در مرو کشته شد. کنارنگ توس هم با احساس خطر از سپاه مسلمانان، طی نامه‌ای از عبدالله بن عامر، امان خواست و عهد کرد که اگر پیشنهاد او پذیرفته شود، در فتح نیشابور مسلمانان را یاری خواهد داد. پس چنین کرد و به امارت نیشابور دست یافت. با این ترفند، کنارنگیان، به رغم فتح خراسان، همچنان نفوذ خود را در خطه توس حفظ کردند و تا پایان عصر اموی و چیرگی سپاه ابومسلم در سال ۱۲۹ هجری، در آن جا ماندند و تنها پس از یورش سرداران ابومسلم بود که آن جا را رها ساختند.[۱۱]
مشهد در دوره امویان

از تاریخ توس در دوران امویان نیز خبر چندانی در دست نیست. تنها باید از مهاجرت و اقامت و درگذشت خواجه ربیع بن خثیم از یاران ابن مسعود صحابی یاد کرد که در حدود سالهای ۳۵ هجری راهی خراسان شد و در نوغان اقامت گزید و در سال ۶۱ در همان جا درگذشت و دفن شد.[۱۱]
مشهد در دوره عباسیان

در دوره عباسیان، گرچه فرمانداران خراسان از جانب حکومت مرکزی برگزیده می‌شدند، اما بی کفایتی این والیان و جنبش‌هایی که در گوشه و کنار این خطه رخ می‌داد، گاه مردم را چنان برمی‌آشفت که خواهان برکناری ایشان می‌شدند. از جمله در سال‌های پایانی قرن دوم، آن زمان که علی بن عیسی والی خراسان بود، فتنه و آشوب تا آن اندازه در خراسان بالا گرفت که هارون الرشید در سال ۱۸۹ خود برای سرکوب شورش، رهسپار ولایات شرقی شد. اما علی بن عیسی، فرصت طلبانه، و با هدایای بسیار، در ری نزد او آمد و هارون او را در حکمرانی خراسان پایدار داشت. ولی با سپری شدن یک سال، شورش از حد گذشت و هارون وی را برکنار نمود. در سال ۱۹۲ نیز خود برای استقرار امنیت کامل، راهی خراسان شد و در باغ حمید بن قحطبه اقامت گزید. یک سال پس از آن چنان بیمار شد که همان جا مرد و در تالار بزرگ کاخی که در آن باغ قرار داشت، به خاک سپرده شد.[۱۱] در دوران حکومت هارون عباسی، حمید بن قحطبه طائی والی خراسان بود که کاخی در باغی واقع در ۱٫۵ کیلومتری سناباد داشت. در بهار سال ۱۹۳ هجری قمری، هارون که برای سرکوب شورشی عازم سمرقند بود، در نوغان بیمار شد و بنا به وصیتش او را در آن باغ دفن کردند. چند سال بعد در دوران خلافت مامون، در ۲۰۲ هجری قمری، علی بن موسی‌الرضا که پس از یک سال اقامت در مرو عازم بغداد بود، در منزل امیر سناباد مسموم شد و مأمون پیکر او را نزدیک قبر هارون به خاک سپرد. از آن پس آن نقطه «مشهد الرضا» به معنی «محل شهادت رضا» و به اختصار مشهد نام گرفت.
از توس تا مشهد
White diagonal cross over blue background
بارگاه حرم علی بن موسی الرضا

توس، در دل خود شهرهایی داشته، که نوغان و طابران از آبادترین آنها بوده و آورده‌اند که این دو شهر هزار قریه و آبادی را در بر می‌گرفته‌است.... در طول تاریخ، گاه نوغان اعتبار افزونتری می‌یافته و زمانی طابران رونق بیشتری داشته‌است. جایی که اکنون به نام شهر توس معروف است و آرامگاه فردوسی، حماسه سرای نامدار ایران در آن قرار دارد، تنها بخشی از توس قدیم، یعنی همان طابران است، که بقایای ارگ و باروی نیمه ویرانی که مردم آن را قصر مامون می‌خوانند و بنای بزرگی که به بقعه هارونیه مشهور شده‌است، در آن پیداست. این محل، در حال حاضر حدود بیست کیلومتری شمال غربی شهر مشهد است. دیگر شهر بزرگ و نامدار توس، نوغان بوده که اینک در دل شهر مشهد قرار دارد. یکی از آبادی‌های پیرامون نوغان، روستایی به نام سناباد بوده که آب و هوایی خوش و مطبوع، کشتزارهایی پربار، قنات‌هایی سرشار و بوستانهایی شاداب و سرسبز داشته‌است.[۱۱] در بهار سال ۱۹۳ ه-ق هنگامی که هارون جهت سرکوب شورشی در سمرقند به نوغان رسید مریض و سپس فوت نمود وی وصیت نموده بود پس از مرگ او را در باغ مجاور محل اقامتش دفن نمایند. مآمون جانشین هارون پس از گذشت چند سالی از خلافتش در اثر طغیانی که علیه وی در عراق پدید آمد به قصد آنکه تمایل شیعیان را به خود جلب کند «علی ابن موسی الرضا» را به جانشینی نامزد کرد. علی ابن موسی الرضا پس از یک سال ماندن در مرو رهسپار بغداد شد، وقتی به روستای نوغان رسید به خانه امیر سناباد وارد و در آن جا مسموم و در سال ۲۰۲ یا ۲۰۳ ه-ق پس از سه روز درگذشت و پیکرش در باغ حمید بن قحطبه در ۱٫۵ کیلومتری روستای سناباد مدفون شد، از همان زمان این نقطه به نام مشهد الرضا و بعد به اختصار مشهد نام گرفت.[۱۵][۱۶][۱۷]
در تاریخ ۱۳۸۸/۸/۸ سالروز تولد علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعیان، توسط محمود احمدی نژاد (رئیس جمهور وقت) و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مشهد رسماً به عنوان «پایتخت معنوی ایران» برگزیده شد.[۱۸]
مناطق شهری مشهد

منطقه ثامن: تقریبا شامل منطقه اطراف حرم می‌شود و دارای بافت قدیمی- مذهبی - سنتی است. بیشتر هتلها، هتل آپارتمانها و مهمانپذیرهای مشهد در این منطقه واقع شده‌اند و جو زائر پذیر دارد.

منطقه احمدآباد: از جمله محله‌های قدیمی شهر مشهد است و جزو مناطق اعیان نشین این شهر به شمار می‌رود.

منطقه قاسم‌آباد (شهرک غرب): جزو محله‌های تازه آباد شده مشهد است. قاسم‌آباد در شمال غربی مشهد واقع شده و از نظر شهرسازی، به روز تر از سایر نقاط شهر می‌باشد. محله‌های آن دارای پارک‌های متعددی است.
جغرافیای طبیعی
مشهد
نمودار آب و هوا (راهنما)
ژ     ف     م     آ     م     ژ     ژ     آ     س     اُ     ن     د
 
 
۲۷
 
۱۰
۳−
   
 
 
۱۶
 
۱۶
۱
   
 
 
۱۱
 
۲۲
۵
   
 
 
۱
 
۲۹
۱۰
   
 
 
۱
 
۳۳
۱۵
   
 
 
۱
 
۳۴
۱۸
   
 
 
۳
 
۳۲
۱۶
   
 
 
۲۶
 
۲۷
۱۲
   
 
 
۴۹
 
۲۱
۸
   
 
 
۵۲
 
۱۴
۲
   
 
 
۳۶
 
۹
۳−
   
 
 
۳۳
 
۷
۵−
میانگین بالاترین و پایین ترین دما به مقیاس سانتیگراد
بارندگی به مقیاس میلی‌متر
[نمایش]مقیاس فارنهایت و اینچ
نقشه اقلیمی ایران. شهر مشهد در منطقه مدیترانه‌ای با باران بهاره قرار گرفته‌است.

██ معتدل خزری بسیار مرطوب

██ معتدل خزری

██ مدیترانه‌ای با باران بهاره

██ مدیترانه‌ای

██ کوهستانی سرد

██ کوهستانی بسیار سرد

██ نیمه‌بیابانی سرد

██ نیمه‌بیابانی گرم

██ بیابانی خشک

██ بیابانی خشک گرم

██ خشک ساحلی گرم

██ خشک ساحلی

شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی با ۲۸۸ کیلومتر مربع مساحت، در شمال شرق ایران و در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقیقه و در حوضه آبریز کشف رود، بین رشته کوه‌های بینالود و هزار مسجد واقع است. ارتفاع شهر از سطح دریا ۹۸۵ متر و فاصلهٔ آن از تهران ۹۶۶ کیلومتر است.[۱۹]
زمین‌شناسی

دشت (جلکه) مشهد که جزو حوضه آبریز کشف رود می‌باشد. دشت مشهد به صورت دره وسیع دارای ابعادی به طول بیش از 100km و عرض متوسط حدود 25 km و وسعت حدود 2500 km2 می‌باشد. دشت مشهد با مختصات طول جغرافیایی ۵۸° و ۲۱´ تا ۶۰° و ۸´ درجه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۵° و ۴۰´ تا ۳۶° ۰۳´ درجه شمالی در حوضه آبریز رودخانه کشف رود در خراسان رضوی قرار دارد. از میان سازندهای موجود در این دشت سازند مزدوران (سازند دوران دوم) در رابطه با منابع آب زیرزمینی حائض اهمیت است. این سازند که از رسوبات سخت کربناته تشکیل شده به دلیل وجود فضاهای خالی کارستی قادر است سفره‌های آب زیرزمینی را بوجود آورد. از جمله منابع آب سطحی این دشت نیز می‌توان به خود رودخانه کشف رود اشاره کرد. این رودخانه در گذشته دارای آب زیادی بوده‌است ولی در حال حاضر به علت پایین افتادن سطح آب زیرزمینی و در نتیجه قطع شدن زهکش‌ها تنها در مواقع سیلابی شدید مقداری آب از سرشاخه‌های آن وارد می‌شوند.[۲۰]
اقلیم

آب و هوای مشهد معتدل و متغیر است و وزش بادها در آن بیشتر در جهت جنوب شرقی به شمال غربی است. حداکثر درجه حرارت در تابستان‌ها ۴۳ درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان‌ها ۲۳ درجه زیر صفر است.[۲۱]
[نهفتن]Weather-rain-thunderstorm.svgآب و هوای مشهدNuvola apps kweather.svg
    ژانویه     فوریه     مارس     آوریل     مـــــه     ژوئـن     ژوئیـه     اوت     سپتامبر     اکتبـر     نوامبر     دسامبر     سـال
گرم‌ترین
C°     ۱۷     ۲۰     ۳۰     ۳۳     ۳۷     ۴۰     ۴۳     ۴۲     ۳۸     ۳۲     ۳۰     ۲۰     ۴۳
میانگین گرم‌ترین‌ها
C°     ۳     ۶     ۱۳     ۲۰     ۲۵     ۳۱     ۳۳     ۳۱     ۲۸     ۲۱     ۱۴     ۷     ۲۰
میانگین سردترین‌ها
C°     -۵     -۲     ۳     ۱۰     ۱۳     ۱۸     ۲۰     ۱۷     ۱۳     ۷     -۲     -۱     ۸
سردترین
C°     -۲۳     -۲۲     -۸     -۷     ۲     ۷     ۲     ۰     ۲     -۶     -۱۱     -۱۵     -۲۳
بارش
mm     ۲۷٫۹     ۳۳     ۵۵٫۹     ۴۵٫۷     ۲۷٫۹     ۵٫۱     ۰     ۰     ۰     ۱۰٫۲     ۱۵٫۳     ۱۷٫۸     ۲۴۱٫۳


منبع: سایت ودربیس[۲۱] ژانویه ۲۰۱۰
نمای شهر
کوهسنگی مشهد

دیدنی‌ها

از دیدنی‌های داخل شهر مشهد و اطراف آن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: اماکن زیارتی:مسجد گوهرشاد، مسجد هفتاد و دو تن، مصلی طرق
از دیگر مراکز دیدنی شهر مشهد می‌توان به موزه‌های آستان قدس رضوی (که خود شامل چندین موزه است)، مجموعه سرزمین موج‌های آبی به عنوان بزرگترین پارک آبی سرپوشیده اشاره کرد.
اماکن باستانی:از سناباد و توس قدیم آثار تاریخی زیادی بر جای نمانده است.(هم اکنون شهر توس در حال یازسازی است) چهار طاقی بازه هور از قدیمی‌ترین بناهای موجود در محدودهٔ شهر است که زمان ساخته‌شدنش را قرن سوم میلادی تخمین می‌زنند.
اماکن تاریخی: آرامگاه نادرشاه، آرامگاه فردوسی، ایستگاه راه آهن،
پارک‌ها: پارک کوهسنگی، پارک و شهربازی ملت، کوهستان پارک شادی، باغ وحش و پارک جنگلی وکیل‌آباد
ییلاقات: شاندیز و طرقبه، زشک، نغندر، جاغرق، منطقه ییلاقی خور (قزلق) و منطقه ییلاقی سررود در شمال غربی مشهد، چالی دره، پارک جنگلی وکیل‌آباد، بوستان ملت، آبشار اخلمد و کنگ (ماسوله‌ای کوچک)، آبشار ارتکند، پارک جنگلی نه دره در دو کیلومتری جنوب مشهد، منطقه دیدنی فریزی، سد ارداک، هفت حوض، چشمه گیلاس، چشمه گراب
مراکز خرید: مجتمع تجاری پروما، بازار رضا، بازار بین‌المللی، بازار خیام، مجتمع آلتون و مجتمع تجاری الماس شرق و مجتمع تجاری وصال، بازار بعثت طرقبه

میل اخنگان،، گنبد خشتی، گنبد هارونیه مدارسه عباسقلی خان
معماری و شهرسازی
طرح جامع شهر مشهد در سال ۱۳۵۲ خورشیدی.

شهر مشهد در گذشته دارای سه حصار بوده‌است و گسترش شهر در گذشته به سمت غرب (حرم علی بن موسی‌الرضا) بوده. ساخت اصلی شهر فعلی در ۲۵ سال اول قرن حاضر پایه ریزی شده‌است. خیابان، میدان و ساختمانهای دولتی سه عامل هدایت توسعه شهر را به عهده داشته‌اند. شهر دارای دو مرکز اصلی است.

چهار سمت شهر از طریق چند خیابان اصلی به میدان مرکزی اتصال می‌یابد. توسعه شهر در دهه ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۵ در جنوب غربی و غرب صورت گرفت. راه آهن و فرودگاه تأثیر زیادی بر چگونگی هدایت توسعه داشته‌اند. در دهه ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵، جاده جدید تهران باعث توسعه شهر به سمت جنوب گردید. از سال ۴۵ به بعد توسعه شهر منطبق با طرح جامع هدایت شده‌است. در سال ۱۳۵۵ محور اصلی جامعه سنتو، دانشگاه فردوسی و پارک ملت توسعه شهر را به سمت غرب تشدید نمودند. این شهر قرار بود به دو قسمت مذهبی - سنتی (مشهد شرقی یا رضوی) و توریستی - مدرن (مشهد غربی یا پهلوی) تقسیم شود، که با انقلاب اسلامی ناکام ماند. در دوره شهرداری شهردار پژمان این امر با پاره‌ای تغییرات انجام گردید و شهرستان طرقبه-شاندیز به عنوان شهر توریستی مشهد معرفی گردید. ساختار کالبدی شهر به صورت قطاعی است. مراکز تجاری و خدماتی در اطراف حرم و قطاع غربی تمرکز یافته‌اند و واحدهای مسکونی در دو محور غرب و شرق قرار دارند.[۲۲]
فضای سبز
دریاچهٔ یخ زدهٔ بوستان ملت مشهد در صبح یک روز زمستانی

از جمله پارکهای محبوب و مورد توجه مردم شهر مشهد، می‌توان به پارک ملت، پارک بانوان (حجاب)، باغ ملی، پارک بزرگ وحدت، امام رضا (گلشهر)، کوهستان پارک شادی، پارک رازی (قره خان)، پارک امت، پارک محلی مطهر، پارک پردیس قائم، پارک میرزا کوچک خان، پارک خورشید و پارک کوهسنگی اشاره کرد.[۲۳] پارک خورشید، اولین پارک مشهد است که در آن زمین فوتبال ساحلی و زمین والیبال ساحلی، با ابعاد استاندارد، ایجاد شده است؛ گفتنی است که روشنایی آلاچیق‌های این پارک از سلولار خورشیدی تامین می‌گردد.[۲۴]
پارک‌های جنگلی

از جمله پارکهای جنگلی مهم، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
پارک بزرگ انقلاب (بوستان جنگلی طرق)

پارک بزرگ جنگلی طرق در حاشیه جنوب شرق مشهد، در نزدیکی پلیس راه، یکی از بزرگترین اماکن در اسکان و ارائه خدمات گردشگری به شهروندان و زائران است. این پارک در سال ۱۳۴۰ احداث شده، و در سال ۱۳۷۹ بازپیرایی گردیده‌است. احیاء و بهسازی این پارک وسیع که در مدخل ورودی شهر از مسیر تهران قرار دارد، و ایجاد فضاهای تفریحی، فرهنگی، ورزشی و تجاری با ۲۱۰ هکتار فضای جنگلی و ۱۱۲ هزار متر مربع فضاهای عمرانی در ۳ پارک در دستور کار شهرداری مشهد قرار گرفته است.[۲۵]
پارک جنگلی وکیل آباد

پارک جنگلی وکیل آباد نزدیکترین ییلاق عمومی مشهد است که در فاصله ۸ کیلومتری شمال غرب مشهد قرار گرفته و بلوار عریض وکیل آباد - میدان آزادی را به روستا و پارک جنگلی وکیل آباد متصل می‌نماید. مساحت وکیل آباد بیش از ۷۰ هکتار و دارای رودخانه فصلی است.[۲۶]
باغ وحش وکیل آباد

در جنوب غربی مشهد و هم جوار با پارک جنگلی وکیل آباد، باغ وحش وکیل آباد، تنها باغ وحش مشهد و استان خراسان رضوی قرار دارد؛ این باغ وحش دارای حیوانات گوشتخوار، علف‌خوار، آبزی، خزنده و پرندگان مختلف است.[۲۷]
تقسیمات شهری
مناطق شهری

مشهد حدود ۴۷۵ کیلومتر مربع وسعت دارد. این شهر دارای ۱۳ منطقه شهری است.[نیازمند منبع]
سراسرنمای سه‌راه خیام مشهد
شهرک‌های اطراف مشهد

شهرک صنعتی مکانی است دارای محدوده و مساحت معین برای استقرار مجموعه‌ای از واحدهای صنعتی، پژوهشی و فن‌آوری، و خدمات پشتیبانی ازقبیل طراحی مهندسی، آموزشی، اطلاع‌رسانی مشاوره‌ای، بازرگانی، که تمام یا پاره‌هایی از امکانات زیربنایی و خدمات ضروری را به نوع و وسعت شهرک و ترکیب فعالیتهای آن در اختیار واحدهای مذکور قرار می‌دهد.[۲۸]

شهرک گلبهار، بینالود، طوس، کاویان، کلات، ماشین‌سازی، باغچه و ناحیهٔ امان‌آباد مشهد، جزو شهرک‌های صنعتی اطراف این شهر محسوب می‌شوند.[۲۹]
شهرک‌های مشهد

در مشهد، ده شهرک وجود دارد:

    شهرک ابوذر(مشهد) شهرک ابوذر
    شهرک انقلاب((مشهد) شهرک انقلاب
    شهرک بهارستان(مشهد) شهرک بهارستان
    شهرک گلشهر(مشهد) شهرک گلشهر
    شهرک شهید رجایی(مشهد)(مشهد) شهرک شهید رجایی
    شهرک شهید بهشتی(مشهد)(مشهد) شهرک شهید بهشتی
    شهرک رضوی(مشهد) شهرک رضوی
    شهرک باهنر(مشهد) شهرک باهنر
    شهرک آزادگان((مشهد) شهرک آزادگان
    شهرک طرق(مشهد) شهرک طرق
    شهرک لشکر(مشهد) شهرک لشکر
    شهرک غرب (قاسم‌آباد)((مشهد) شهرک غرب (قاسم‌آباد)
    الهیه(مشهد)(مشهد) الهیه
    شهرک مهرگان(مشهد) شهرک مهرگان
    شهرک قدس(مشهد)(مشهد) شهرک قدس

سیاست
شورای شهر مشهد

کمیته‌های نظارتی: [۳۰]

    کمیته نظارتی شمال غرب
    کمیته نظارتی شمال شرق
    کمیته نظارتی جنوب غرب
    کمیته نظارتی جنوب شرق

کمیسیونها: [۳۰]

    کمیسیون فرهنگی و اجتماعی
    کمیسیون امور فنی، عمرانی
    کمیسیون حمل و نقل و ترافیک
    کمیسیون خدمات شهری و محیط زیست
    کمیسیون برنامه و بودجه و امور اداری
    کمیسیون مشارکت‌های کلان اقتصادی

شهرداری مشهد
نوشتار اصلی: شهرداری مشهد

شهردار کنونی شهر مشهد صولت مرتضوی است. بودجه شهرداری مشهد در سال ۱۳۹۱ بالغ بر ۵۷۸۴ هزار میلیارد تومان است.[۳۱]
حوزهٔ شهردار

حوزهٔ شهردار، حوزهٔ زیر نظر شخص شهردار مشهد و به منظور ایجاد هماهنگی و اعمال مدیریت در واحدهای حوزهٔ شهردار و نیز اعمال نظارت و کنترل مجموعه واحدهای شهرداری بویژه مدیران مناطق تشکیل شده است. میزان اختیارات و مسئولیتهای این حوزه از سوی شهردار وقت طی ابلاغ داخلی تعیین و مشخص می‌گردد.[۳۲]
شهرداری منطقه سه

شهرداری منطقه سه، شهر مشهد از نظر تقسیمات شهرداری به ۱۳ منطقه تقسیم می‌شود. در این میان منطقه سه شهرداری با توجه به موقعیت و وجود عناصر و فضاهای مهم خدماتی، یکی از مناطق با اهمیت شهر مشهد به شمار می‌آید. این منطقه از سویی به دلیل دارا بودن فضاهایی مهمی که دارای عملکرد شهری، منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای و از سوی دیگر به دلیل افزایش جمعیت و وجود اراضی بایر و خالی قابل توجه که در بافت شهری آن وجود دارد، از جنبه‌های گوناگون حائز اهمیت است. همچنین اراضی واقع در شمال این منطقه به عنوان یکی از محدوده‌های مهم حاشیه نشین در شهر مشهد به شمار می‌آیند. تمامی این موارد همگی مبین اهمیت و جایگاه ویژه این منطقه در مقایسه با سایر مناطق شهری مشهد می‌باشد براساس آمار موجود جمعیت این منطقه در سال ۱۳۸۹ بالغ بر ۳۴۱۳۱۳ نفر است که ۱۴٫۰۶ درصد از جمعیت شهر مشهد را شامل می‌شود وسعت این منطقه ۲۶۳۲۶۰۲۰ متر مربع است که تراکم جمعیت آن برابر ۱۲۹٫۶ نفر در هکتار می‌باشد از نظر جمعیت و تراکم آن منطقه سه شهرداری مشهد به ترتیب در رده دوم و چهارم مناطق سیزدهگانه مشهد قرار دارد.[۳۲]
اقتصاد
الگوهای کشت زعفران در جهان
A map showing the primary saffron-producing nations.

نقشه کشورهای اولیه تولید کننده زعفران.
     —  مناطق عمده.
     —  مناطق کوچک رو به رشد.
     —  مناطق دارای تولید اندک.
     —  مراکز تجاری عمده (فعلی).
     —  مراکز تجاری عمده (در گذشته).
فروش زعفران در بازارهای مشهد

اقتصاد مشهد بیشتر بر روی زعفران، زرشک، نبات، آجیل و خشکبار و همچنین چرم صنعتی (به صورت زینتی) و صنعت فرش قرار دارد، و از سویی مشهد دومین قطب تولید خودرو در ایران است.[۳۳] به علاوه نباید از درآمدزایی ناشی از زائران حرم رضوی و توریست‌ها غافل شد. از دیگر محصولات مهم کشاورزی مشهد غلات، چغندر قند و محصولات جالیزی می‌باشند.

از صنایع موجود در مشهد می‌توان به صنایع غذایی، پوشاک، چرم، تولید مصالح ساختمانی، صنایع فلزی و صنایع دستی نیز اشاره کرد که از این میان حدود ۴۰ درصد صنایع مشهد متعلق به صنایع غذایی، صنایع فلزی و صنایع دستی است.[۳۴]
صنایع

صنایع غذایی، نساجی، شیمیایی و کانی غیرفلزی و صنایع قطعه‌سازی و فولاد کشاورزی از عمده‌ترین صنایع مشهد به شمار می‌آیند.

شهر مشهد به جهت موقعیت مذهبی، صنعتی و اقتصادی بعد از تهران دومین شهر بزرگ و پر جمعیت ایران محسوب می‌شود. مشهد را چون بر سر راه ابریشم (بین شرق و غرب و راه ادویه بین شمال و جنوب در آسیای میانه و اقیانوس هند واقع است، می‌توان پایتخت اقتصادی و مرکز مبادلات میان قاره‌ای آسیای میانه نامید. در جغرافیای جهانگردی، مکان‌های مذهبی به عنوان نیرومندترین قطب جذب مسافران شناخته شده‌است و در ایران شهر مشهد بزرگ‌ترین زیارتگاه محسوب می‌شود. همه ساله میلیون‌ها زائر از سراسر ایران و کشورهای اسلامی برای زیارت حرم علی بن موسی‌الرضا به این شهر می‌روند. آستان قدس رضوی از عظیم‌ترین و با شکوه‌ترین اماکن مذهبی ایران و جهان به شمار می‌رود که در آن دین و هنر اسلامی به هم پیوند خورده‌است. در این محل، چه بسا که هنرمندان، عمرشان را برای ساختن مناره یا ایجاد محرابی به پایان رسانده باشند.

مشهد دومین قطب تولید خودرو در ایران است.[۳۳]
مجتمع تجاری پروما

مشهد یکی از قطب‌های اصلی تولید چرم در ایران بشمار می‌آید و کارخانه‌هایی نظیر چرم مشهد در این شهر قرار دارند. همچنین در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری در بخش پروژه‌های کلان اداری-تجاری رونق یافته‌است.

مشهد با دارا بودن بیشترین هتلها در سطح کشور قطب مهم توسعه گردشگری ایران محسوب می‌شود و برگزاری نمایشگاههای گردشگری موجب افزایش آشنایی مردم و بازدیدکنندگان با قابلیتهای استان خراسان رضوی و از جمله مشهد در این بخش می‌شود.
انرژی فسیلی

نیروگاه نیروگاه مشهد، نیروگاه طوس، نیروگاه فردوسی، نیروگاه سیکل ترکیبی نیشابور و نیروگاه شریعتی از مهم‌ترین نیروگاه‌های مشهد هستند.
مراکز تجاری

از مراکز بزرگ تجاری این شهر می‌توان به زیست‌خاور، یاقوت مصلی، الماس شرق، وصال، پروما، تابان، کیان سنتر، بازار رضا، آفتاب، گوهرشاد، بازار مرکزی، شهر شب، مجتمع تک، مجتمع تابان، رویال سنتر، قسطنطنیه، ونک، شهدا، مجد و کوهسنگی اشاره کرد. به دلیل وجود جاذبه‌های فراوان تاریخی-مذهبی و فرهنگی در مشهد، درحال حاضر نیمی از هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های ایران در شهر مشهد قرار دارند.

نمایشگاه بین‌المللی مشهد امروزه به‌عنوان بزرگترین و فعالترین نمایشگاه بین‌المللی تجاری در ایران بعد از نمایشگاه بین‌المللی تجاری تهران فعالیت می‌کند. مشهد بعلت هم‌جواری با کشورهای آسیای میانه و موقعیت صنعتی سالانه میزبان ده‌ها نمایشگاه بین‌المللی است. در حال حاضر مدیریت سایت رسمی نمایشگاه‌های ایران به عهده نمایشگاه مشهد است.
پیشینه قالی مشهد

قالی‌بافی در مشهد حدود پنج قرن قدمت دارد. یکی از قدیمی‌ترین فرش‌های مشهد که موجود است، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه طهماسب به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶ هدیه شده است. این فرش‌ها در سه درجه کیفیتی در کارگاه سلطان ابراهیم میرزا، فرزند سام میرزا، و برادرزاده شاه طهماسب، ساخته می شده است. یکی از انواع درجه یک آن تا چند سال پیش در لندن بود و به اعتقاد برخی در حال حاضر در اختیار کلکسیونر معروف، شیخ سعود آل ثانی قطری است. تعدادی از نمونه‌های درجه دوم و سوم هنوز در موزه توپکاپی موجود می‌باشند.

در قرن ۱۹ و ۲۰ محبوبیت قالی مشهد به حدی رسید که از آن علاوه بر استفاده در داخل کشور، برای صادرات نیز بهره می‌جستند؛ الیاف پشمی به کار رفته در این فرش‌ها به شدت صیقل داده می‌شدند تا رنگ را بهتر به خود جذب کنند، اما این عمل از دیگر سو باعث کاهش عمر فرش‌ها نیز می‌گشت، و این عاملی بود که تصویر بدی از قالی مشهد در اذهان شکل گیرد، تا جایی که صادرات این فرش به اروپا به طور چشمگیری کاهش یافت؛ متاسفانه قالی‌های به‌جای‌مانده از آن دوران نیز همگی در معرض فرسایش قرار دارند...[۳۵]
جمعیت‌شناسی
تغییرات جمعیت مشهد بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ هجری شمسی[۳۶]

شهر مشهد، در سدهٔ اخیر از رشد جمعیت بالایی برخوردار بوده‌است. در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر، با ۲۴۱٬۹۸۹ نفر جمعیت پس از شهرهای تهران، تبریز و اصفهان، چهارمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری بعدی و در سال ۱۳۴۵، این شهر پس از تهران و اصفهان، جایگاه سوم را در بین شهرهای ایران داشت. در سرشماری سال ۱۳۵۵، مشهد، پس از تهران، دومین شهر پرجمعیت ایران بود و تا آخرین سرشماری در سال ۱۳۸۵، همین جایگاه را داشته‌است.[۳۶]

براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر مشهد در این سال، بالغ بر ۲٬۴۱۰٬۸۰۰ نفر بوده‌است.[۴]

براساس آخرین برآوردها جمعیت مشهد ۳٫۰۰۹٫۲۹۵ است.
هرم جمعیتی مشهد در سال ۱۳۸۵[۳۷] مردان     سن     زنان
۶۶٬۷۹۸      ۶۵+      ۶۱٬۸۵۷
۳۰٬۳۱۸      ۶۰-۶۴      ۲۸٬۶۹۷
۳۴٬۳۲۱      ۵۵-۵۹      ۳۴٬۶۹۳
۵۷٬۲۱۶      ۵۰-۵۴      ۵۵٬۰۴۲
۷۴٬۵۳۷      ۴۵-۴۹      ۷۱٬۸۳۴
۸۵٬۵۷۳      ۴۰-۴۴      ۸۳٬۰۳۰
۱۰۰٬۴۷۱      ۳۵-۳۹      ۹۸٬۸۰۳
۱۱۵٬۵۱۹      ۳۰-۳۴      ۱۱۰٬۳۱۱
۱۵۳٬۷۵۲      ۲۵-۲۹      ۱۵۰٬۰۳۲
۱۷۸٬۲۱۹      ۲۰-۲۴      ۱۹۰٬۰۳۱
۱۷۳٬۹۳۷      ۱۵-۱۹      ۱۷۳٬۹۳۷
۱۳۳٬۶۴۲      ۱۰-۱۴      ۱۲۸٬۱۴۵
۱۲۰٬۹۷۸      ۵-۹      ۱۱۶٬۶۱۴
۱۲۲٬۲۸۹      ۰-۴      ۱۱۶٬۵۹۶

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در مشهد به قرار زیر بود:[۳۸]
اقوام کلانشهر مشهد
قومیت             درصد    
فارس    
  
    ۶۲٫۵٪
ترک    
  
    ۳٫۴٪
شمالی    
  
    ۰٫۵٪
کرد    
  
    ۱٫۵٪
عرب    
  
    ۰٫۵٪
افغان    
  
    ۳۱٫۵٪


فرهنگ و هنر
سینما، تئاتر و نگارخانه‌ها

سینماهای فعال شهر به ترتیب تعداد تماشاگر: هویزه، آفریقا، سیمرغ، قدس، بهمن، رسالت، الماس شرق و پیروزی می‌باشند.[۳۹]

نگارخانه‌های فعال مشهد نیز عبارتند از: نگارخانه میرک، نگارخانه پارسه، نگارخانه رضوان، نگارخانه سروش، نگارخانه نارون و نگارخانه آبان.[۴۰]
فرهنگسراها

مشهد دارای فرهنگسراها و مراکز فرهنگی متعددی است. برخی فرهگنسراها و نگارخانه‌های مشهد عبارتند از: خانه هنرمندان مشهد، فرهنگسرای جهاد دانشگاهی مشهد، مجتمع فرهنگی هنری امام رضا، فرهنگسرای بهشت، فرهنگسرای علوم و نجوم، فرهنگسرای پایداری و مرکز آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی.
کتابخانه‌ها

مشهد دارای کتابخانه‌های زیادی است که در زیر به ۳۲ مورد از مهمترین کتابخانه‌های این شهر اشاره می‌شود:
کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین و جامع ترین کتابخانه‌های ایران شامل کتابخانه مرکزی، ۱۰ کتابخانه تخصصی و ۱۷ کتابخانه وابسته در شهر مشهد با مجموع ۲۲۹۵۴۲۸۷ منبع اطلاعاتی از جمله ۳۶۳۴۵۰۸ کتاب چاپی و ۱۴۱۴۸۱ کتاب نفیس خطی و چاپ سنگی و نیز با داشتن ۵۵۰۰۰۰ نفر عضو، متشکل از آقایان و بانوان و نیز فضای مطالعاتی بالغ بر ۹۳۱۶۴ متر مربع. سایر کتابخانه‌ها:کتابخانه امامین همامین،کتابخانه آیت الله العظمی خویی، کتابخانه باقر العلوم، کتابخانه تخصصی دفاع مقدس، کتابخانه ثارالله، کتابخانه حضرت ابوالفضل، کتابخانه دکتر شریعتی، کتابخانه دهخدا، کتابخانه راشد اتوبوسرانی، کتابخانه رضوی، کتابخانه سید الشهداء، کتابخانه شهداء، کتابخانه شهید آوینی، کتابخانه شهید باهنر، کتابخانه شهید ربائی (مسجد المنتظر)، کتابخانه شهید رجائی، کتابخانه شهید فهمیده، کتابخانه شهید مدرس، کتابخانه شهید مطهری، کتابخانه شهید مفتح، کتابخانه شهید نواب صفوی، کتابخانه شهید هاشمی نژاد، کتابخانه علامه طباطبائی، کتابخانه عمومی طبرسی، کتابخانه فردوس۲، کتابخانه فردوسی، کتابخانه فرزانه جامع، کتابخانه قائمیه، کتابخانه گاما، کتابخانه مجتمع فرهنگی مهر، کتابخانه مدرسه علمیه نرجس، کتابخانه مسجد امام رضاو کتابخانه هجرت[۴۱]
نشریات

نشریات مهم مشهد عبارت‌اند از روزنامه خراسان و روزنامه قدس که در سطح کشوری منتشر می‌شوند و روزنامه شهرآرا مجله که مخصوص شهر مشهد است.
موزه‌ها

در سطح شهر مشهد حدود ۱۵ موزه مشغول فعالیت هستند. مجموعه موزه‌ها یا گنجینه‌های آستان قدس رضوی که در محدوده حرم علی بن موسی‌الرضا قرار دارد و یکی از بزرگترین موزه‌های کشور و دارای ده موزه جداگانه است، موزه توس واقع در کهن‌شهر توس در کنار آرامگاه حکیم توس، موزه نادری واقع در باغ نادری در کنار آرامگاه نادرشاه افشار، موزه آب، موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد، موزه بزرگ تاریخ طبیعی خراسان از جمله موزه‌های سطح شهر مشهد هستند.

موزه مرکزی آستان قدس رضوی

هدف از ایجاد این مرکز فرهنگی در حرم علی بن موسی‌الرضا غرفه اشیای نفیس و گران بها و نادر بوده که در طی زمان توسط ارادتمندان به اهل بیت به رضا تقدیم شده‌است. این مکان پس از آخرین تغییرات در سال ۱۳۷۸ شمسی افتتاح گردید. موزه جدید هم اکنون دارای یازده موزه با موضوعات مختلف است.

طبقه همکف ساختمان به محل نگهداری و نمایش گنجینه هدایای علی خامنه‌ای اختصاص یافته‌است. این اشیاء توسط شخصیت‌های داخلی و خارجی به خامنه‌ای هدیه شده‌است.

موزه بزرگ خراسان رضوی

طراحان موزه بزرگ خراسان رضوی با الهام از نقشه و طرح بنای هارونیه و عمارت خورشید ساختمان موزه بزرگ خراسان رضوی را آغاز نمودند. سنگ بنای اولیه این موزه را شهرداری مشهد پی ریزی شده‌است. مکان این موزه در زمینی به وسعت ۴۹۰۰ متر مربع در بوستان کوهسنگی واقع شده و از پرو‍ژه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی است.

اجرای این طرح در ۱۲ طبقه و زیر بنای تقریبی ۱۸۰۰۰ متر مربع در سال ۸۲ از سوی شهرداری مشهد به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی واگذار شد که در آن بخش‌های مختلفی از جمله فضاهای موزه‌ای متنوع، اتاق پژوهشگران، محل نمایش نمایش دائمی اشیاء، فضای اداری و... پیش بینی شده‌است.

موزه بنیاد شهید

این مکان که در فضای اداری بنیاد شهید واقع شده در ابتدای بلوار مدرس قرار دارد، و گوشه‌هایی از جنگ ایران و عراق را به نمایش می‌گذارد. بیشترین اشیای موجود، از سوی خانواده کشته‌شدگان جنگ به این موضوع اهدا شده‌است.

موزه مردم شناسی رباط ویرانی

این موزه با هدف معرفی جایگاه و اهمیت مشاغل سنتی و بومی مشهد در سال ۱۳۸۵ شمسی در محل رباط ویرانی از بناهای تاریخی دوره تیموری و صفوی ایجاد گردیده‌است. رباط ویرانی بنایی است سرپوشیده که در قرون و سده‌های پیشین در راه کاروان‌رو نیشابور به توس واقع بوده اما امروزه در محور گردشگری مشهد شاندیز در ویرانی ۱۹ واقع است.

موزه علوم و تاریخ طبیعی خراسان

سازمان آموزش و پرورش خراسان رضوی با هدف ارتقای سطح اطلاعات عموم علاقه مندان در سال ۱۳۷۷ شمسی اقدام به تاسیس موزه علوم و تاریخ طبیعی خراسان نمود. بخشی از اشیاء ارزشمند این موزه اهدایی نمونه‌هایی توسط مردم بوده‌است.

موزه علوم زمین

این مکان در وسعتی حدود ۴۵۰ مترمربع در سال ۱۳۸۵ شمسی به بهره‌برداری رسید که از بخش‌های مختلف آن می‌توان به سالن مرکزی با تنوعی از نمونه سنگ‌ها، کانی‌ها، فسیل، مخزن با بیش از هزار نمونه، سالن نمایش فیلم و کارگاه اشاره کرد.

موزه تاریخ طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی

پروژه احداث موزه تاریخ طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با مساحت تقریبی ۲۰۰ متر در سال ۱۳۸۷ در محل اداری واقع در بلوار وکیل آباد مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این مجموعه شامل ۲۲ زیستگاه مصنوعی از جمله منطقه دشتی، کویری تپه ماهوری استپی، کوهستانی جنگلی، باتلاقی، نی زار، خور، آب‌های ساحلی و دریا است که در آن بیش از ۳۰۰ نمونهٔ تاکسیدرمی شده نظیر ۱۷ گونه پستاندار، ۱۱۰۰ گونه پرنده، ۳ گونه خزنده، ۵ نوع سنگواره و ۳۹ تابلو حشرات است.

گنجینه آب

این مکان در سال ۱۳۷۸ ش توسط کارشناسان آب منطقه‌ای خراسان واقع در بلوار سازمان آب افتتاح گردید. هدف از ایجاد چنین مجموعه‌ای آشنایی، بررسی و شناخت سازه‌های آبی قدیمی استان از قبیل شیوه‌های آبیاری سنتی، آداب و رسوم مرتبط با آب در مناطق مختلف، معرفی تکامل و پیشرفت صنعت آب، پل بندها، نحوه عملکرد بخدان‌ها، آب‌انبارها و قنات‌ها و روی هم رفته ارائه اطلاعات و مستندات به علاقمندان است.

موزه مردم شناسی حمام مهدی قلی بیک

این موزه در کنار مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه در ضلع غربی حرم رضوی واقع شده‌است.

موزه فردوسی و شاهنامه توس

ساختمان این موزه همزمان با بنیان آرامگاه فردوسی در بخشی از محوطه باغ برای چایخانه سنتی طراحی و سپس اجرا گردید. بعدها این بنا به موزه تغییر کاربری داد و در آن اشیاء مرتبط و آثار به دست آمده از توس و روزگار فردوسی برای بازدید فرهنگ دوستان به نمایش گذاشته شده‌است.

موزه آرامگاه نادری

این موزه در محل آرامگاه نادری در چهارراه شهدا مشهد واقع است. فضای وسیع سالن موزه دارای ویترین‌هایی است که در آن بیشتر اقلام جنگی و جنگاوری از عصر افشاریه و قاجار در معرض دید عموم قرار گرفته‌است.

موزه حوضخانه هزاردستان

این مکان با وسعتی معادل ۳۵۰ متر مربع در اواسط راسته بازار جنت واقع گردیده و پیش از تغییر کاربری به حوضخانه بخشی از یک خانه مسکونی در محله قدیمی سراب قرار داشته‌است. هدف از ایجاد چنین فضای سنتی ارائه و بازشناخت فرهنگ غنی ایرانی اسلامی به گردشگران داخلی و خارجی و زائران آرامگاه رضا است.
مکان‌های مذهبی
مسجد ملاحیدر - مشهد
مسجد حوض لقمان - مشهد

مهمترین اماکن مذهبی شهر مشهد که مهم‌ترین مکان مذهبی ایران نیز هست، حرم علی بن موسی‌الرضا است. سالانه حدود ۳۰ تا ۳۵ میلیون نفر به زیارت این حرم می‌روند.
دیگر مسجدها، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها از جمله مکان‌های مذهبی هستند که دارای زیارت کنندگان فراوانی هستند.
مسجد جامع گوهرشاد واقع در محدوده حرم رضوی، مسجد هفتاد و دوتن، مسجد و حسینیه کرامت، امامزاده ناصر و یاسر و آرامگاه امامزاده یحیی بن زید، آرامگاه خواجه اباصلت، آرامگاه خواجه مراد، آرامگاه پیر پالاندوز، آرامگاه شیخ نخودکی، گنبد خشتی، گنبد سبز، [[آرامگاه خواجه ربیع]] از جمله مکان‌های مذهبی مشهد هستند.
مکان‌های ورزشی

مشهد دربردارندهٔ مجموعه‌ها و اماکن ورزشی بسیار و چندین پیست ورزشی است که در ادامه به انها اشاره شده است:
مجموعه‌های ورزشی

مجموعه‌های ورزشی ورزشگاه تختی مشهد ، مجموعه‌های ورزشی آستان قدس رضوی، مجتمع فرهنگی ورزشی یاس، استخرهای ارمغان، کاظمیان، هلال احمر و شهید بهشتی، مجموعه ورزشی موجهای آبی را می‌توان بعنوان نمونه یاد کرد. گفتنی است در سال ۱۳۹۰ بزرگترین مجموعه آبی سرپوشیده طبقاتی آسیا با نام پارک ساحلی آفتاب در مشهد افتتاح گردید.
استادیوم‌های ورزشی

در این بخش می‌توان استادیوم ثامن و ورزشگاه امام رضا را نام برد.

ورزشگاه ثامن مشهد دومین ورزشگاه ایران پس از ورزشگاه آزادی است که به اسپایدر کم دوربین عنکبوتی مجهز شده است.[۴۲]

ورزشگاه امام رضا نیز شامل ۱۴ سالن ورزشی در زیر جایگاه تماشاگران استادیوم است، این استادیوم ۲۵ هزار نفره تا زادروز علی ابن موسی‌الرضا، در سال ۱۳۹۱ به طور کامل به بهره‌برداری خواهد رسید؛ اولین چمن مصنوعی مورد تایید فیفا در کشور، در این استادیوم اجرا خواهد شد که ناظران فیفا برای تایید استاندارد آن چهار مرحله بازدید خواهند داشت؛ میزان افرادی که در یک روز در این مجموعه ورزش می‌کنند ۳۵۰۰ نفر است در حالی که این رقم در استادیوم آزادی معادل ۲۵۰۰ نفر است.[۴۳]
هتلهای مشهد

این شهر دارای هتلهای بیشماری است و این به خاطر زائر پذیر بودن ان در تمام ایام سال است. بزرگترین هتل مشهد، هتل بین‌المللی قصر طلایی با ۴۰۰ اتاق می‌باشد.

هتلهای ۵ ستاره مشهد عبارتند از: هتل بین‌المللی قصر طلایی - هتل مجلل درویشی- هتل هما ۲- هتل پارس - قصرالضیافه-هتل مدینه الرضا-هتل پردیسان

هتلهای ۴ ستاره مشهد عبارتند از:هتل قصر- هتل اترک - هتل جواد - هتل فردوسی - هتل ایران - هتل میثاق - هتل توس - هتل فردوس -

هتلهای 3 ستاره مشهد عبارتند از: هتل هاترا- هتل تهران- هتل پارمیدا
پیست‌های ورزشی

پیست دوچرخه‌سواری مشهد که در سال ۱۳۹۰ به عنوان مجهزترین پیست دوچرخه‌سواری کشور معرفی گردید[۴۴][۴۵]؛ پیست اتوموبیل‌رانی، پیست موتورسواری و پیست موتورکراس که همه در ۱۰ کیلومتری جاده مشهد - شاندیز واقع می‌باشند؛ پیست اسکیت بلوار شهید باهنر، پیست اسکیت کوهسنگی، پیست اسکی کوههای آب و برق مشهد و پیست سوارکاری مشهد نیز از دیگر پیست‌های ورزشی مشهد می‌باشند.[۴۶]

اولین زمین چمن گلف کشور ایران نیز در مجموعه ثامن شهر مشهد واقع شده است[۴۷]
آموزش

این شهر با دارا بودن مراکز دانشگاهی و آموزش عالی بسیار بویژه دانشگاه فردوسی مشهد با بیش از ۲۳ هزار دانشجوی داخلی و خارجی[۴۸]و دانشگاه بین‌المللی امام رضا و نیز دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد و واحد بین‌الملل دانشگاه فردوسی مشهد عملاً به قطب دوم دانشگاهی کشور پس از تهران مبدل شده‌است. علاوه بر آن شهرداری مشهد در سال ۱۳۸۷ توسط سازمان بین‌المللی کلان شهرهای جهان به عنوان دومین مقر آموزشی این سازمان پس از مونترال در کانادا انتخاب شد.[۴۹]
حمل‌ونقل
فاصلهٔ مشهد با شهرهای بزرگ[۵۰]
نام شهر     فاصله (کیلومتر)
زاهدان     942
اصفهان     ۱۲۲۲
اهواز     ۱۷۶۸
بندرعباس     ۱۳۷۴
بابل     ۷۳۴
تبریز     ۱۴۳۲
تهران     ۸۹۴
رشت     ۱۰۶۷
شیراز     ۱۳۷۴
یزد     ۹۲۲
کرمانشاه     1480
جابجایی‌های درون شهری

حمل و نقل در شهر مشهد بر عهده سازمان تاکسیرانی، شرکت واحد اتوبوسرانی و شرکتهای خصوصی، تاکسی‌تلفنی‌ها و مینی‌بوس‌ها و خطوط مترو است.
قطار شهری مشهد
خطوط روگذر مترو

قطار شهری مشهد در روز ۲ اسفند ۱۳۸۹ به بهره‌برداری رسید. بر این اساس مشهد بعد از تهران دومین شهر در ایران است که از شبکه حمل و نقل ریلی درون شهری برخوردار می‌شود.

خط یک قطار شهری مشهد شرق و غرب شهر را در کمتر از ۵۰ دقیقه به هم متصل می‌کند. لازم به ذکر است که روزانه حدود ۱۰۰ هزار نفر از طریق قطار شهری مشهد جابجا می‌شوند. در ابتدای راه‌اندازی خط یک، مدت زمان سوار نمودن مسافر هر ۳۵ دقیقه بود که این زمان در حال حاضر به تقریبا ۸ دقیقه کاهش پیدا کرده است.هم چنین در ابتدای راه اندازی، قیمت بلیط تک سفره 300 تومان بود و در حال حاضر 500 تومان می باشد.[۵۱]

بر اساس پیش بینی‌ها، شهر مشهد نیازمند ۴ خط قطار شهری است.

    مسیر شماره ۱ LRT به طول ۲۵ کیلومتر از فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد تا منطقه وکیل‌آباد
    مسیر شماره ۲ مترو به طول ۱۴ کیلومتر از انتهای طبرسی شمالی تا میدان فضل بن شاذان
    مسیر شماره ۳ مترو به طول حدود ۲۴ کیلومتر از شهرک ابوذر تا قاسم‌آباد
    مسیر شماره ۴ مترو به طول ۱۴ کیلومتر از شهرک شهید رجایی به خواجه ربیع

در طرح قطار شهری مشهد، توسعه خطوط قطار شهری به شهرهای جدیدی چون گلبهار و بینالود نیز پیش بینی و تصویب شده‌است.[۵۲]
بزرگراه‌ها

در کلانشهر مشهد تقریبا ۸۰ کیلومتر بزرگراه داخل شهری وجود دارد که با وجود توسعه آن‌ها ولی طرح اصلی و پایهٔ اکثریت آنها به قبل از انقلاب اسلامی بر می‌گردد.[نیازمند منبع]

برخی بزرگراه‌های مشهد عبارتند از:
بزرگراه میثاق، بزرگراه شهید کلانتری، بزرگراه امام علی، بزرگراه نمایشگاه، بزرگراه وکیل‌آباد، بزرگراه آزادی، بزرگراه غدیر، بزرگراه شهید بابانظر، بزرگراه شهید میرزایی، بزرگراه شهید چراغچی و بزرگراه سلسله الذهب.
فرودگاه
بوئینگ ۷۰۷ - فرودگاه مشهد

شهر مشهد دارای فرودگاهی بین‌المللی با نام «فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد» است؛ این فرودگاه دارای مسیرهای پروازی داخلی و خارجی متعددی است.[۵۳]

این فرودگاه درسال ۱۳۳۰ در محل زائرسرای فعلی احداث شد. پیش از آن در محل میدان پانزده خرداد باندی خاکی جهت فرود هواپیماهای کوچک نظامی وجود داشت که محل استقرار قبضه‌های ضدهوائی بود.

در سال ۱۳۴۶ باند جدید فرودگاه مشهد ازنوع بتن و پایگاه پدافند نیروی هوائی مورد بهره‌برداری قرارگرفت که روزانه یک پرواز از نوع DC۳ درمسیر تهران-مشهد و پروازهای آموزشی و ایرتاکسی علاوه بر پروازهای نظامی ازآن استفاده می‌کردند.

با افزایش پروازها و ورود هواپیماهای DC۸ و متعاقباً بوئینگ ۷۲۷،۷۳۷،۷۰۷ وایرباس درسال ۱۳۵۷ پارکینگ و ترمینال جدید برج مراقبت پرواز و ساختمان‌های جانبی فرودگاه جدید مورد بهره‌برداری قرارگرفت.

پس از پایان جنگ ایران و عراق، فرودگاه مشهد به فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد تغییر نام داد.[۵۴]
آلودگی‌های زیست‌محیطی

شهر مشهد نیز همانند سایر کلان‌شهرهای بزرگ دنیا درگیر آلودگی هوا، آلودگی آب، آلودگی خاک، آلودگی صوتی و آلودگی‌های مغناطیسی است؛ یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در راستای کاهش این آلودگی‌ها صورت گرفته استفاده از انرژی و فناوری‌های دوست‌دار محیط زیست و تاسیس بزرگترین نیروگاه خورشیدی کشور در این شهر است، یکی از ویژگی‌های مهم نیروگاه خورشیدی مشهد استفاده از سیستم ردیاب خورشید است که توان تولید برق را ۲۰ درصد افزایش می‌دهد.[۵۵]

از دیگر فعالیت‌های صورت گرفته در این زمینه می‌توان به ایجاد نخستین نیروگاه بیوگاز خاورمیانه در شهر مشهد در سال ۱۳۸۸ اشاره نمود[۵۶][۵۷]که این پروژه آثار مطلوب زیست محیطی را به همراه خواهد داشت و گازهای مخرب لایه ازن جمع‌آوری و سپس سوازنده می‌شوند و از محل تولید انرژی آن برق تولید می‌گردد و در آینده نزدیک، سومین نیروگاه بیوگاز نیز در این شهر احداث خواهد گردید.[۵۸] از دیگر سو شهر مشهد اولین و تنها شهری است که اقدام به تولید کود گرانوله (نوعی کود آلی گوگرددار) در کارخانه کمپوست نموده که برای حفظ محیط‌زیست و کشاورزی پایدار کمک مفیدی است.[۵۹] راه‌اندازی کارخانجات بازیافت در شهر مشهد ۲۰ درصد از مشکلات زیست محیطی این شهر را کاهش داده است.[۶۰]
آلودگی هوا

بر طبق آمار ارائه شده روزانه بیش از ۸۰۰ هزار دستگاه خودرو در شهر تردد می‌کند که این تعداد خودرو عامل ۷۰ درصد آلودگی هوای شهر مشهد است.[۶۱] در سطح شهر مشهد، روزانه ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار سفر درون‌شهری انجام می‌شود که در آن، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر مسافر جابجا می‌شود.[۶۲][۶۳] در حال حاضر، تنها ۵۰ درصد این سفرها، با وسایل حمل و نقل عمومی انجام می‌گیرد.[۶۳] همچنین سالانه حدود ۴۰ هزار خودرو به شبکه معابر شهری وارد می‌شود.[۶۳] در این میان، حدود شش درصد سفرهای درون شهری، با دوچرخه انجام می‌شود.[۶۲] ۱۲ ایستگاه سنجش آلودگی هوا در مشهد مستقر است که بیش از ۸۰ درصد از پهنه شهر را پوشش می‌دهد و برای پوشش صد در صدی به احداث پنج ایستگاه دیگر نیاز است.[۶۴]
آلودگی هوای مشهد
ارتباط‌های بین‌المللی
کنسولگری‌ها

    افغانستان پرچم افغانستان
    پاکستان پرچم پاکستان
    ترکمنستان پرچم ترکمنستان
    عربستان سعودی پرچم عربستان سعودی
    قرقیزستان پرچم قرقیزستان
    قزاقستان پرچم قزاقستان
    عراق پرچم عراق

شهرهای هم‌پیوند و خواهرخوانده

شهرهای خواهرخواندهٔ مشهد عبارتند از:[۶۵]

    Flag of the People's Republic of China.svg ارومچی، چین
    Flag of Pakistan.svg لاهور، پاکستان
    Flag of Pakistan.svg کراچی، پاکستان
    Flag of Italy.svg میلان، ایتالیا
    Flag of the United States.svg فرزنو، ایالات متحده آمریکا
    Flag of Malaysia.svg کوالالامپور، مالزی
    Flag of Germany.svg مونیخ، آلمان
    Flag of Iraq.svg کربلا، عراق
    Flag of Iraq.svg نجف، عراق

آب‌های زیرزمینی

آب‌های زیرزمینی به آب‌هایی گفته می‌شود که در لایه‌های آب‌دار و اشباع زیر زمین تجمع پیدا کرده‌است. این آب‌ها فقط حدود ۴ درصد از مجموعه آب‌هایی را که فعالانه در چرخه آب‌شناختی دخالت دارند، تشکیل می‌دهد. با این وجود حدود ۵۰ درصد جمعیت دنیا از نظر آب شرب متکی به همین آب‌های زیرزمینی هستند.

محتویات

    ۱ لایه آب‌دار
    ۲ مخاطرات آب‌های زیرزمینی
        ۲.۱ آلودگی آب‌های زیرزمینی
        ۲.۲ برداشت بیش از حد یا سفره آب افت‌کننده
    ۳ جستارهای وابسته
    ۴ منابع

لایه آب‌دار

بخشی از آب‌های سطحی در اثر نیروی جاذبه وارد محیط مخلخل خاک شده و به سمت پایین حرکت می‌کند. لایه‌های مختلف زمین از مواد و ترکیبات مختلف خاک شکل گرفته و در زمان‌های مختلف بوجود آمده‌اند. مجموعه عواملی نظیر جنس و اندازه دانه‌ها، میزان تخلخل، میزان تراکم، میزان ترک‌خوردگی، .......... باعث می‌شود بخش‌های مختلف فضای زیرزمین ظرفیت‌های متفاوتی برای جذب، ذخیره و انتقال آب داشته باشد. لایه‌هایی از زمین که به صورت نسبی ظرفیت بالاتری برای جذب، ذخیره و انتقال آب دارند آبخوان نامیده می‌شوند. به دلیل نفوذپذیری بیشتر این لایه‌ها، بخش اعظم آب نفوذ کرده در عمق زمین به صورت طبیعی جذب آن‌ها می‌شود. بسته به شرایط احاطه کننده آن، یک لایه آب‌دار می‌تواند مانند یک مخزن زیرزمینی آب را ذخیره و یا مانند یک رودخانه زیرزمینی آب را به لایه‌های مجاور و عمیق‌تر منتقل نماید. ابعاد این مخازن یا رودخانه‌های زیرزمینی می‌تواند از چند ده متر تا چند صد کیلومتر متفاوت باشد. به دلیل وابستگی شدید انسان به منابع زیرزمینی آب، شناسایی، مطالعه و مدیریت لایه‌های آب‌دار دارای اهمیت بسیار است.
مخاطرات آب‌های زیرزمینی
آلودگی آب‌های زیرزمینی
برداشت بیش از حد یا سفره آب افت‌کننده

منابع زیرزمینی آب به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از آب‌های سطحی و بارندگی تغذیه می‌شوند. بنابراین استفاده پایدار از این منابع به معنای برداشت محدود از آن‌هاست. در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورهای جهان برداشت آب از منابع زیرزمینی از میزان تغذیه سالیانه آن‌ها بیشتر است. این امر به معنای استخراج و استفاده از آبی است که در طول هزاران سال در لایه‌های آب‌دار زمین ذخیره شده‌است. با این کار سطح آب‌های زیرزمینی در منطقه روز به روز افت کرده و سرانجام به جایی خواهد رسید که آبی برای استخراج وجود نخواهد داشت. پایین افتادن سطح آب‌های زیرزمینی به معنای خشک شدن مناطق پایین دست (مناطق با ارتفاع کمتر که آب جاری در لایه‌های آب‌دار تحت اثر گرانش به سمت آن‌ها جریان می‌یابند) و از بین رفتن چاه‌ها، قنات‌ها و چشمه‌های آن است.

در سال ۲۰۰۵ (میلادی) چین، هند و ایران رتبه‌های اول تا سوم برداشت بیش از حد از منابع زیرزمینی آب را داشته‌اند. ایران به طور متوسط سالانه پنج میلیارد مترمکعب آب بیش از ظرفیت لایه‌های آب‌دار زمین از آن‌ها بهره‌برداری می‌کند. این مقدار آب معادل آب مورد نیاز جهت تولید یک سوم کل غله تولیدی این کشور است. سطح آب‌های زیرزمینی در منطقه چناران در شمال‌شرقی ایران، که منطقه کوچک اما بسیار پراهمیتی برای کشاوزی است، در سالهای پایانی دهه نود میلادی به صورت میانگین ۲٫۸ متر در سال افت داشته‌است. چاه‌های حفر شده جهت تامین آب کشاوزی و همچنین تامین آب آشامیدنی شهر مشهد عامل این اتفاق بوده‌اند. (مرجع ۲ و۳)

ائا

انکی (Enki)یکی از خدایان سومر باستان بود که بعدها در تمدن های اکدی و بابل باستان اآ یا ائا نام گرفت. او در اصل خدای حامی شهر اریدو بود، اما به مرور زمان در سایر فرهنگ های بین النهرین باستان و در میان کنعانیان و هیتی ها و هوری ها نیز نفوذ کرد.

او الهه صنایع دستی('gašam)، شرارت، آب ها، آب دریاها، آب دریاچه ها(a, aba,abمتن پررنگ')، هوش(gestú در اصل به معنای گوش) و خالق( سازنده آبجو و گل تیره و ...) بود.

معنای دقیق نام او مشخص نیست اما برخی اعتقاد دارند انکی به معنای سرور زمین است.

ائا یا اآ یکی از خدایان سومریان بود که او را خدای اقیانوسها و آب‌های زیرزمینی می‌شناختند. در حماسهٔ گیلگمش، ائا به گیلگمش دانایی بسیار می بخشد.

حماسه گیلگمش

حماسهٔ گیلگامش یا حماسهٔ گیلگَمِش یکی از قدیمی‌ترین و نامدارترین آثار حماسی ادبیات دوران تمدن باستان است که در منطقهٔ میان‌رودان شکل گرفته‌است. قدیمی‌ترین متون موجود مرتبط با این حماسه به میانهٔ هزارهٔ سوم پیش از میلاد مسیح می‌رسد که به زبان سومری می‌باشد. از این حماسه نسخه‌هایی به زبان‌های اَکِدی و بابِلی و آشوری موجود است.[۱] این حماسه در سال ۱۸۷۰ توسط جورج اسمیت ترجمه و منتشر شده‌است.

محتویات

    ۱ تاریخچهٔ کشف
    ۲ نسخه شناسی
        ۲.۱ نسخهٔ مرجع اکدی
        ۲.۲ نسخه‌های بابلی کهن
        ۲.۳ سرودهای سومری
    ۳ خلاصهٔ حماسه بر اساس نسخهٔ مرجع اکدی
        ۳.۱ لوح ۱
        ۳.۲ لوح ۲
        ۳.۳ لوح ۳
        ۳.۴ لوح ۴
        ۳.۵ لوح ۵
        ۳.۶ لوح ۶
        ۳.۷ لوح ۷
        ۳.۸ لوح ۸
        ۳.۹ لوح ۹
        ۳.۱۰ لوح ۱۰
        ۳.۱۱ لوح ۱۱
        ۳.۱۲ لوح ۱۲
    ۴ پانویس
    ۵ منابع

تاریخچهٔ کشف

به سال ۱۸۴۹، آستن هنری لایارد (به انگلیسی: Austen Henry Layard)، در ساحل رو به روی موصل در کویونجیک بزرگ ترین قصر نینوا مربوط به دورهٔ آشور بانیپال را یافت. لایارد در دو تالاری که کشف کرد، کتابخانهٔ آشور بانیپال را دید که مشتمل بر ۲۸ هزار لوح گلی بود.[۲][۳] در سوم دسامبر ۱۸۶۲، جورج اسمیت (به انگلیسی: George Smith) در انجمن آثار تورات سخنرانی کرد و مدعی شد که در یکی از الواح کتابخانهٔ آشور بانیپال داستان طوفانی را خوانده که شباهت بسیاری با داستان طوفان نوح تورات دارد.[۴] به دلیل ناقص بودن متن الواح، او خود به کویونجیک سفر کرد و به طور اتفاقی، باقی الواح حماسه را کشف کرد.[۳]

در سال ۱۸۷۰، او نخستین ترجمهٔ گیلگمش را انتشار داد.[۵]

در سال ۱۸۸۹ پژوهشگران دانشگاه پنسیلوانیا تپهٔ نیپور عراق را شناسایی و سی تا چهل هزار لوح کشف کردند که در بین آن‌ها کهن ترین متن گیلگمش موجود بود. این متن در سال ۱۹۳۰ به وسیلهٔ کمپل تامپسون (به انگلیسی: Kampbell Thompson) برگردان و حاشیه نویسی شد.[۲]
نسخه شناسی

حماسهٔ گیلگمش در اصل متعلق به فرهنگ سومری و ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد است که بعدها به فرهنگ آشوری و بابلی و اکّدی راه یافته‌است و هر بار اضافاتی به آن افزوده شده.[۳][۲]

از بین منابع مختلف، دو نسخهٔ حماسه تا حدودی بازسازی شده‌است:

    نسخهٔ مرجع اکدی
    نسخهٔ بابلی کهن.[۵]

نسخهٔ مرجع اکدی

این نسخه، توسط سین لیق اونینی (به انگلیسی: Sin-Liqe-Unninni) ما بین ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد، از منابعی قدیمی تر گرد آوری شده‌است و به سال ۸۴۹، توسط آستن هنری لایارد در کتابخانه­ آشور بانیپال در نینوا کشف شد.[۵] این مجموعه شامل دوازده لوح است و هر لوح مشتمل بر شش ستون پله وار در سیصد سطر، به صورت شعر. لوح دوازدهم که در دنبالهٔ یازده لوح اصلی آمده، احتمالاً بعداً الحاق شده‌است و ارتباط کمی با الواح پیشین دارد و به وضوح از یازده لوح قبلی کوتاه تر است.

این لوح مشابه یکی از شعرهای قدیمی تر سومری است که در آن گیلگمش انکیدو را برای بازگرداندن اشیائی به دنیای زیرین می‌فرستد و او در قالب یک روح بازمی‌گردد و شرح دنیای زیرین را به گیلگمش می‌دهد. [۲][۵]
نسخه‌های بابلی کهن

این نسخه از حماسه ترکیبی از لوح‌ها و قطعات تکه پارهٔ مختلف است. این نسخه به خاطر لوح‌های گمشده و قسمت‌های خالی در بیشتر موارد ناقص است.[۵]
سرودهای سومری

پنج داستان دیگر از گیلگمش در قالب سرودهای سومری موجود است که قدیمی ترین یافته‌ها در مورد گیلگمش هستند. قدمت آن‌ها به ۲۰۰۰ تا ۲۱۵۰ قبل از میلاد بر می‌گردد. این سرودها احتمالاً ماجراهای مستقلی هستند نه بخشی از حماسه. اسم‌های شخصیت‌ها در سرودها، با اسم‌های نسخه‌های بعدی اکدی، تفاوت‌هایی دارند و نیز تفاوت‌هایی در داستان اصلی دارند. مثلاً در سرودها انکیدو بندهٔ گیلگمش است. این پنج سرود عبارت اند از:

    سرودی مربوط به بخش جنگل سدر (لوح‌های ۲ تا ۵ در نسخهٔ مرجع). گیلگمش و انکیدو به همراه مردان دیگر به جنگل سدر سفر می‌کنند. سپس توسط هومبه به به دام می‌افتند و گیلگمش (در یکی از نسخه‌ها به همراه انکیدو) به او حقه‌ای می‌زند و او قدرتش را از دست می‌دهد.
    سرودی مربوط به قسمت نر گاو آسمانی (لوح ۶ از نسخهٔ مرجع). وقتی که گیلگمش به عیاشی مشغول است، اشتهای سیری ناپذیر نر گاو باعث خشکسالی و قحطی می‌شود. لوگل­بن­دَه او را متقاعد می‌کند که به همراه انکیدو با گاو بجنگد.
    سرود سوم ارتباطی با وقایع حماسه ندارد. در این شعر، سپاهیان کیش، تحت فرمان شاه عکّا، اوروک را محاصره می‌کنند. گیلگمش او را شکست می‌دهد و سپس می‌بخشد.
    سرودی که منبع لوح دوازدهم نسخهٔ مرجع اکدی است و ماجرای سفر انکیدو به دنیای زیرین را می‌گوید.
    سرودی در مورد مرگ و دفن گیلگمش و تقدیس او به عنوان یک نیمه خدا. گیلگمش را در بستر رود فرات دفن می‌کنند و جریان آب را از رویش می‌گذرانند تا یافته نشود.[۵]

خلاصهٔ حماسه بر اساس نسخهٔ مرجع اکدی
نقش برجستهٔ گیلگمش موجود در موزهٔ لوور.
لوح ۱

اهالی اوروک به درگاه خدایان شکایت زورگویی گیلگمش را می‌برند. خدایان به ارورو می‌گویند که مردی زورمند بیافریند تا با گیلگمش مبارزه کند و اوروک در آسایش باشد. ارورو انکیدو را از خاک می‌آفریند. انکیدو در دشت‌ها با حیوانات زندگی می‌کند. یک صیاد که انکیدو دام‌هایش را می‌رماند، راهبهٔ شادی را به دشت می‌آورد تا انکیدو را از این کار بازدارد. انکیدو با او معاشقه می‌کند.
لوح ۲

راهبهٔ شادی انکیدو را به نزد چوپانان می‌برد. مردی از آنجا گذر می‌کند و زورگویی‌های گیلگمش را برای انکیدو شرح می‌دهد. انکیدو خشمگین به اوروک می‌رود و با گیلگمش مبارزه می‌کند. گیلگمش پشتش را می‌خواباند و او را دوست خود می‌خواند. سپس به او می‌گوید که به همراهی هم، به جنگ هومبه به، دیو جنگل سدر خدایان بروند.
لوح ۳

پیرسالان به گیلگمش نصیحت‌هایی برای این سفرش می‌کنند. نین سون، مادر گیلگمش برای او دعا می‌کند و از انکیدو می‌خواهد که از پسرش محافظت کند.
لوح ۴

گیلگمش و انکیدو به سوی جنگل سدر خدایان به راه می‌افتند. گیلگمش پنج خواب می‌بیند و انکیدو آن‌ها را به پیروزی تعبیر می‌کند. وقتی به آستانهٔ جنگل سدر می‌رسند، انکیدو هراسان می‌شود و گیلگمش او را دلداری می‌دهد و وارد جنگل می‌شوند.
لوح ۵

با هومبه به مبارزه می‌کنند و گیلگمش با سه ضربه سرش را جدا می‌کند و سپس درختان جنگل سدر را می‌کوبند و می‌کَنند.
لوح ۶

ایشتر به گیلگمش می‌گوید که معشوق او باشد، ولی گیلگمش عشق او را نمی‌پذیرد. ایشتر نر گاو آسمانی را در اوروک رها می‌کند. نر گاو به ویرانی اوروک می‌پردازد و انکیدو و گیلگمش با هم او را می‌کشند. سپس انکیدو خوابی می‌بیند و برای گیلگمش تعریف می‌کند.
لوح ۷

انکیدو خواب دیده که خدایان برای مجازات گناهان گیلگمش و انکیدو (کشتن هومبه به، نابود کردن جنگل سدر و کشتن نرگاو آسمانی) تصمیم گرفته‌اند که انکیدو باید بمیرد. انکیدو صیاد و راهبهٔ شادی را که او را از زندگی در دشت به در آورده‌اند، نفرین می‌کند.

انکیدو بار دوم خواب می‌بیند که مردی او را به دنیای زیرین می‌برد و گیلگمش او را یاری نمی‌کند.

انکیدو دوازده روز در بستر بیماری می‌افتد.
لوح ۸

انکیدو می‌میرد و گیلگمش بر مرگش مویه می‌کند و دستور می‌دهد تندیسی از او بسازند.
لوح ۹

گیلگمش اندوهگین از مرگ انکیدو، راهی جایگاه اوته نه پیشتیم (تنها انسانی که توانسته به جاودانگی برسد) می‌شود تا راز جاودانگی را از او بپرسد. به دو کوه می‌رسد که معبر آفتاب اند. دو نگهبان کوه که مانند کژدم هستند، راه را نشانش می‌دهند. او وارد ظلمات شده و آن سوی ظلمات باغی می‌بیند که برگ‌هایش از لاجورد و میوه‌هایش از عقیق است.
لوح ۱۰

گیلگمش با سی دوری سابیت ملاقات می‌کند و از جایگاه اوته نه پیشتیم می‌پرسد. سی دوری سابیت اورشه نبی، کشتیبانِ اوته نه پیشتیم را به او می‌نماید. گیلگمش با کشتی او به جایگاه اوته نه پیشتیم می‌رسد و ماجرای خود را برایش می‌گوید. اوته نه پیشتیم می‌گوید مرگ تقدیر گریزناپذیر انسان است.
لوح ۱۱

گیلگمش از راز جاودانگی اوته نه پیشتیم می‌پرسد. اوته نه پیشتیم ماجرای طوفان بزرگ را تعریف می‌کند. در زمان طوفان بزرگ، او به دستور اآ کشتی ای ساخت و یک جفت از هر حیوانی در آن گذاشت. وقتی خدایان از زنده بودن او مطلع شدند، او و جفتش را در شمار خدایان قرار داده و ساکن آن سوی دریا کردند.

آن گاه اوته نه پیشتیم جای گیاه جاودانگی را بر گیلگمش آشکار می‌کند و گیلگمش آن را می‌یابد. ولی وقتی به شست و شوی خود مشغول است، ماری آن را می‌خورد و گیلگمش دست خالی به اوروک بازمی‌گردد.
لوح ۱۲

این لوح ارتباطی با حماسه ندارد.

گیلگمش انکیدو را برای بازگرداندن چیزی به دنیای زیرین می‌فرستد و به او توصیه‌هایی می‌کند تا بتواند برگردد. اما انکیدو به توصیه‌های گیلگمش عمل نمی‌کند و در دنیای زیرین گرفتار می‌شود. گیلگمش از خدایان طلب یاری می‌کند و اآ اجازه می‌دهد که روح انکیدو بالا بیاید. انکیدو احوال دنیای زیرین را برای گیلگمش بازمی‌گوید.

انکیدو

اِنکیدو در اسطوره‌های سومری همزاد، یار و همراه گیلگامش است. در این اسطوره‌ها، انکیدو به عنوان شخصی وحشی ترسیم شده که توسط حیوانات پرورده شده‌است. نام انکیدو به معنی «آفریده انکی» است.

انکیدو به فرمان انو و به دست ارورو آفریده شد و آفریده‌ای از خاک رس است و از دم و خون نی نیب زاده شده.

او همچون مادرش (ری شت) قدرت خواب‌گزاری دارد، پس از آنکه ایشتار بر گیلگامش و انکیدو خشم می‌آورد(به خاطر کشتن نر گاو آسمانی) انکیدو دچار تب و بیماری می‌شود و مرگ او آغاز مهم‌ترین بخش حماسه گیلگامش است.

گیلگمش

بر پایه فهرست شاهان سومر، گیل گمش پنجمین شاه اوروک و پسر لوگالباندا بود که در حدود ۲۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح [۱] در یک دوره ۱۲۵ ساله بر سومریان حکمرانی می‌کرد. افسانه‌ها مادر او را ایزدبانویی به نام نینسون دانسته‌اند.
تمدن‌های باستانی آسیای غربی
میان‌رودان، سومر، اکد، آشور، بابل
حتیان، هیتی‌ها، لیدیه
ایلام، اورارتو، منائیان، ماد، هخامنشی
امپراتوری‌ها / شهرها
سومر: اوروک – اور – اریدو
کیش – لاگاش – نیپور – اکد
بابل – ایسین – اموری - کلدانی
آشور: آسور، نینوا، نوزی، نمرود
ایلامیان – شوش
هوری‌ها – میتانی
کاسی‌ها – اورارتو
گاهشماری
شاهان سومر
شاهان ایلام
شاهان آشور
شاهان بابل
شاهان ماد
شاهان هخامنشی
زبان
خط میخی
آرامی – هوری
سومری – اکدی
زبان مادی
ایلامی
اساطیر میان‌رودان
انوما الیش
گیل گمش – مردوخ
نیبیرو

اوروک یکی از شهرهای باستانی میان‌رودان در جنوب عراق کنونی بوده است. حماسه معروف گیلگامش درباره او است.

حماسه گیل گمش در ۱۲ لوح ذکر می‌شود. حوادث این ۱۲ لوح به طور تیتروار چنین است: الواح دوازده گانه:

• گیل گمش، آن که از هر سختی شادتر می‌شود... آفرینش انکیدو، و رفتن وی به اوروک، شهری که حصار دارد.

• بازیافتن انکیدو گیل گمش را و رای زدن ایشان از برای جنگیدن با خومبه به، نگهبان جنگل سدر خدایان.

• ترک گفتن انکیدو شهر را و بازگشت وی.

نخستین رویای انکیدو

• برانگیختن شمش _ خدای سوزان آفتاب _ گیل گمش را به جنگ با هومبابا و کشتن ایشان دروازه بان هومبابا را.

• رسیدن ایشان به جنگل های سدر مقدس

نخستین رویای گیل گمش

دومین رویای گیل گمش

جنگ با خومبه به و کشتن وی، بازگشتن به اوروک.

• گفت و گوی گیل گمش با ایشتار _ الهه عشق _ و برشمردن زشتکاری های او.

جنگ گیل گمش و انکیدو با نر گاو آسمان و کشتن آن و جشن و شادی بر پا کردن.

• دومین رویای انکیدو

بیماری انکیدو

• مرگ انکیدو و زاری گیل گمش

شتاب کردن گیل گمش به جانب دشت و گفت و گو با نخجیرباز.

• سومین رویای گیل گمش

رو در راه نهادن گیل گمش در جست و جوی راز حیات جاویدان و رسیدن وی به دروازهٔ ظلمات، گفت و گو با دروازه بانان و به راه افتادن در دره‌های تاریکی.

راه نمودن شمش _ خدای آفتاب _ گیل گمش را به جانب سی د.ری سابی تو فرزانه کوهساران نگهبان درخت زندگی

رسیدن گیل گمش به باغ خدایان

• گفت و گوی گیل گمش و سی دوری سابی تو؛ و راهنمایی سی دوری سابی تو، خاتونی فرزانه، گیل گمش را به جانب زورق ئوت نه پیش تیم. دیدار گیل گمش و اورشه نبی کشتیبان؛ به کشتی نشستن و گذشتن از آب های مرگ.

دیدار گیل گمش و ئوت نه پیش تیم دور، گیل گمش را؛ و شکست گیل گمش. آگاهی دادن ئوت نه پیش تیم دور، گیل گمش را از راز گیاه اعجازآمیز دریا.

به دست آوردن گیل گمش گیاه اعجازآمیز را و خوردن مار، گیاه را و بازگشت گیل گمش به شهر اوروک

• عزیمت گیل گمش به جهان زیرین خاک و گفت و گوی او با سایه انکیدو. پایان کار گیل گمش.

لذت

لذت، طیف گسترده‌ای از حالات ذهنی است که انسان‌ها و دیگر حیوانات بعنوان چیزی مثبت، خوشی‌آور، یا باارزش تجربه می‌کنند. لذت شامل حالات ذهنی مشخص‌تری همچون شادی، تفنن، خوشی، خلسه، و رضامندی می‌باشد. در روانشناسی، اصل لذت، لذت را بعنوان یک ساز و کار بازخورد (مکانیسم فیدبک) مثبت توصیف می‌کند که موجودات زنده را در آینده به باز آفرینی شرایطی که لذت‌بخش یافته‌اند ترغیب می‌کند. بر اساس این نظریه، به همین ترتیب موجودات زنده برای اجتناب از شرایطی که در گذشته موجب رنج شده نیز انگیخته می‌شوند.

تجربهٔ لذت، تجربه‌ای ذهنی است و افراد مختلف، انواع و مقادیر متفاوتی از لذت را در شرایط یکسان تجربه خواهند کرد. بسیاری از تجربه‌های لذت‌بخش با ارضای محرکه‌های زیستی اساسی، همچون خوردن، ورزش یا رابطهٔ جنسی در ارتباط هستند. دیگر تجربه‌های لذت‌بخش با تجارب اجتماعی و محرکه‌های اجتماعی همچون تجربهٔ احساس فخر، سرشناسی، و خدمت در ارتباط هستند. تقدیر از بابت آثار و فعالیت‌های فرهنگی همچون هنر، موسیقی، و ادبیات اغلب لذت‌بخش هستند.

در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در شناخت مکانیسم‌های مغز که زمینه‌ساز لذت هستند، صورت گرفته است. یکی از اکتشافات کلیدی توسط کنت بریج انجام شد که نشان داد لذت تجربه‌ای یگانه نیست. بلکه، لذت از چندین فرایند مغزی شامل علاقه، تمایل، و فراگیری تشکیل شده است که توسط شبکه‌های مغزی مجزا، هرچند همپوشان، پشتیبانی می‌شوند. بطور خاص این پژوهش با بهره‌گیری از واکنش‌های عینی لذت‌محور در انسان‌ها و دیگر حیوانات صورت گرفته است، مثلاً بررسی حالات چهرهٔ مربوط به 'علاقه' و 'عدم علاقه' به ذوقیات همسان میان انسان و بسیاری از دیگر پستانداران.