زبان اسپرانتو

زبان اسپرانتو (به اسپرانتو: Esperanto) زبان علمی یا فراساخته جهان است که از میان زبان‌های اینچنینی، بیشترین سخن‌گویان را داراست.[۱] نام این زبان از اسم مستعار لودویک زامنهوف پدیدآور این زبان گرفته شده‌است که در کتاب آموزشی خود با عنوان اونوا لیبرو∗ با نام دکترو اسپرانتو∗ امضا می‌کرد که خود در زبان اسپرانتو معنی «دکتر امیدوار» می‌دهد. هدف زامنهوف، خلق زبانی بی‌طرف و صلح‌پرور بود که یادگیری آن نیز آسان باشد و به درک متقابل فرهنگ‌های مردم مختلف جهان کمک کند. کسی که به زبان اسپرانتو سخن بگوید یا از آن استفاده کند را اسپرانتیست می‌نامند.

الفبای اسپرانتو دارای ۲۸ حرف اقتباس شده از الفبای لاتین است. چهار حرف x, w, q, y در این الفبا وجود ندارند و در عوض شش حرف ĉ، ĝ، ĥ، ĵ، ŝ، ŭ به آن اضافه شده‌اند.

محتویات

    ۱ تاریخچه
        ۱.۱ پیشنهاد ایران
        ۱.۲ کنگره‌ها
    ۲ انجمن‌ها
    ۳ واژگان اسپرانتو
        ۳.۱ پایانه‌ها
        ۳.۲ پسوندها
            ۳.۲.۱ پسوندهای دستوری
            ۳.۲.۲ پسوندهای معنایی
        ۳.۳ پیشوندها
        ۳.۴ ماخذ کلمات زبان اسپرانتو
            ۳.۴.۱ کلمه‌های وارد شده از فارسی
    ۴ فصلنامه اسپرانتوی ایران
    ۵ مراکز اسپرانتوی ایران
    ۶ جستارهای وابسته
    ۷ پیوند به بیرون
    ۸ پانویس
    ۹ منابع
    ۱۰ پیوند به بیرون

تاریخچه
لودویک زامنهوف

زبان بین‌المللی اِسپِرانتو در سال ۱۸۸۷ (میلادی) (۱۲۶۶ خورشیدی) توسط دکتر لودویک لازاروس زامنهوف لهستانی ساخته شد. اسپرانتو به علت ساختار علمی و آسان خود مورد توجه متفکران و دانشمندان با ملیت‌های گوناگون قرار گرفته و به خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن، سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی سازمان ملل متحد (یونسکو) در سال ۱۹۵۴ (میلادی) به اتفاق آرا آن را به عنوان زبان بین‌المللی و بی‌طرف به رسمیت شناخت و آموزش اسپرانتو را به تمامی کشورهای عضو خود توصیه کرد. همچنین «یونسکو» در استقبال از صدمین سالگرد انتشار زبان اسپرانتو در سال ۱۹۸۶ (میلادی) (۱۳۶۵) در قطعنامه‌ای دیگر ضمن تأکید بر تصمیم قبلی خود، مراتب پشتیبانی خود را از آموزش و گسترش زبان بین‌المللی اسپرانتو در سراسر جهان ابراز داشته‌است.

برخی یوسف اعتصامی (اعتصام الملک)، پدر پروین اعتصامی، را اولین کسی می‌دانند که ایرانیان را با زبان اسپرانتو آشنا کرد. احمد کسروی نیز از کسانی بوده که به گسترش اسپرانتو در ایران کمک کرده‌است. در زمان افتتاح دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ خورشیدی، زبان اسپرانتو از مطالب درسی این دانشگاه بوده‌است.[۲]
پیشنهاد ایران

در دههٔ ۲۰ میلادی و تشکیل اولین اجلاس جامعه ملل، نمایندگان ایران پیشنهاد دادند تا زبان اسپرانتو به عنوان زبان مراودات بین‌المللی انتخاب شود.[۳][پیوند مرده] سیلوان زفت در این باره می‌نویسد:

    شانسی بزرگ برای اسپرانتو پدیدار شد، هنگامی که در دههٔ ۱۹۲۰ میلادی، نمایندگان ایران در جامعه ملل پیشنهاد دادند تا اسپرانتو به عنوان زبان ارتباطات بین‌المللی پذیرفته شود. در بین این مبحث حمله‌های شدیدی به اسپرانتو شد. مخصوصا هیات فرانسوی هیاهوی بسیاری بر ضد این طرح راه انداخت. از نگاه فرانسویان، زبان فرانسه باید زبان بین‌المللی می‌شد. پیشنهاد ایران شکست خورد.

کنگره‌ها

اسپرانتو، زبان ملی هیچ کشوری نیست و آموزش آن غرور فرهنگی هیچ ملتی را خدشه‌دار نساخته و باعث تحقیر ایشان نمی‌شود و بر همین اساس است که روز به روز در عرصه‌های مختلف بین‌المللی مورد استقبال و کاربرد بیشتر قرار می‌گیرد. هر سال صدها کنگره، کنفرانس، سمینار و نشست در زمینه‌های گوناگون به زبان اسپرانتو در کشورهای مختلف دنیا برگزار می‌شود، که از مهم‌ترین آنها کنگره بین‌المللی اسپرانتو (UK)، کنگره بین‌المللی جوانان اسپرانتودان (IJK)، کنگره جهانی پزشکان اسپرانتودان (IMEK) و... را می‌توان نام برد.

انجمن جهانی اسپرانتو (UEA) به عنوان مشاور رسمی سازمان ملل متحد و یونسکو در ردیف سازمان‌های بی‌طرف بین‌المللی قرار دارد و شبکه نمایندگی آن با بیش از ۲۰۰۰ عضو در ۱۰۰ کشور جهان پاسخگوی هرگونه نیاز اطلاعاتی اسپرانتودانان در زمینه‌های گوناگون است.
انجمن‌ها

شبکه Pasporta Servo (خدمات گذرنامه‌ای) از جمله خدمات ویژه‌ای است که در جهان اسپرانتو وجود دارد، بدین معنی که اسپرانتودانان در سفر به کشورهای دیگر مورد پذیرایی کسانی که آمادگی خود را جهت پذیرش مهمان در کتابچه‌ای که هر سال منتشر می‌شود، ثبت نموده‌اند، قرار می‌گیرند و بدینسان هزینه‌های اقامت در هتل‌های گرانقیمت را متقبل نمی‌شوند، هم اکنون این شبکه در ۹۱ کشور جهان فعال است.

انجمن‌های گوناگون و بین‌المللی اسپرانتو این امکان را به افراد می‌دهد که نیازهای اطلاعاتی خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن برآورده سازند. انجمن بین‌المللی پزشکان اسپرانتودان (UMEA)، انجمن بین‌المللی معلمان اسپرانتودان (ILEI)، انجمن علمی اسپرانتودانان (ISAE)، انجمن بین‌المللی روزنامه‌نگاران اسپرانتودان (TEĴA)، شبکه بین‌المللی ترجمه به‌وسیله اسپرانتو (ITRE)، انجمن نویسندگان اسپرانتو (EVA)، انجمن بین‌المللی مطالعات مذهبی و خداشناسی (ASISTI) و ... از جمله مراکزی هستند که اطلاعات تخصصی در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهند و نشریات تخصصی خود را به اسپرانتو در سطح جهان منتشر می‌کنند.

انتشار صدها روزنامه، مجله، ماهنامه، فصلنامه، سالنامه، گاهنامه، کتابهای علمی، فنی، فرهنگی، هنری و ادبی به اسپرانتو جریان یکسویه انتقال اطلاعات در نظام کنونی بین‌الملل را متحول ساخته‌است و به همه اسپرانتودانان این امکان را می‌دهد که در شرایطی برابر از دستاوردهای علمی و فنی استفاده کنند. فرستنده‌های رادیویی بین‌المللی از بسیاری از کشورهای جهان مانند: چین، برزیل، کوبا، اتریش و ... بصورت روزانه و هفتگی به اسپرانتو برنامه پخش می‌کنند.
واژگان اسپرانتو

در زبان اسپرانتو کلمه از ریشه واژه به‌علاوه پیشوند، پسوند و پایانه تشکیل می‌شود.
پایانه‌ها

در اسپرانتو دو نوع عبارت کلمه‌ای وجود دارد؛ کلمه‌های پایانه‌دار و کلمه‌های تک. کلمه‌های پایانه‌دار را نمی‌توان به صورت منفرد به کار گرفت زیرا دارای هیچ معنی خاصی نیستند. در زبان اسپرانتو کلمه‌ها با پایانه‌هایشان شناخته می‌شوند و هویت دستوری کلمه‌ها با پایانه مشخص می‌شود؛ مانند o که پایانه اسم است، مثل Patro به معنی پدر، و a که پایانه صفت است، مانند Patra به معنی پدری یا پدرانه.

در جدول زیر هر یازده پایانهٔ مورد استفاده در زبان اسپرانتو آورده شده‌اند.
پایانه‌های اسپرانتو پایانه     نقش     مثال و معنی     مثال در جمله
―a     تبدیل ریشه به صفت     Bona = خوب، نیکو     Tiu libro estas bona rimedo. = آن کتاب یک منبع خوب است.
―o     پایانهٔ مخصوص اسم‌ها     Orelo = گوش     Ne kredu al orelo, kredu al okulo.
به گوش خود معتقد نباش، چشمانت را باور کن.
―j     نشان جمع برای
اسم‌ها و صفت‌ها     Homoj (Hom.o.j)
انسان‌ها     Se la mondon paco regus, homoj havus pli bonan vivon.
اگر صلح جهان را فرمان‌روایی می‌کرد، انسان‌ها زندگانی بهتری می‌داشتند.
―e     پایانهٔ قیدساز     Bone = به‌خوبی     Li povis kompreni Hafez poemojn tre bone.
او می‌توانست شعرهای حافظ را به‌خوبی بفهمد.
―i     مصدر فعل     Morti = مردن     Morti pro la patrujo estas agrable.
مردن به‌خاطر سرزمین، دلپذیر است.
―is     زمان گذشته     estis = بود     Sadio estis kapabla poeto. = سعدی شاعری توانا بود.
―as     زمان حال     belas = زیبا است     L'aŭtuna akvofalo belas. = آبشار پاییزی زیباست.
―os     زمان آینده     estiĝos = خواهد شد     ... kaj morgaŭ la universaleco estiĝos la homaro metodo.
... وفردا بین‌الملل طریق بشری خواهد شد.∗
―u     امری
(مستقیم و غیرمستقیم و زمان‌دار)     brilu = بدرخش     Suno brilu! Pluvo pluvu!
خورشید بدرخش! باران ببار!
―us     حالت شرطی
یا بیان آرزو     estus = اگر باشد     Se mi estus kolombo, mi ĉiam flugus super la maroj.
اگر من پرنده‌ای بودم، پیوسته بر فراز دریاها پرواز می‌کردم.
―n     مفعول
اندازه
هدف     homon = انسان را
3 metrojn = ۳ متر
domon = (به) خانه     ...
پسوندها

پسوندها در زبان اسپرانتو قبل از پایانه‌ها قرار می‌گیرند و شامل دو بخش کلی پسوندهای دستوری و پسوندهای معنایی هستند. پسوندهای دستوری خود به پسوند فاعلی و پسوند مفعولی تقسیم می‌شوند.
پسوندهای دستوری

پسوندهای دستوری اسپرانتو، نقش ریشه را در ساختار جمله مشخص می‌کنند و نیز معنی عبارت را تغییر می‌دهند.
پسوندهای معنایی

در زبان اسپرانتو پسوندهای معنایی بسیاری وجود دارند. مانند in که پسوند تأنیث یا مونث بودن است، مانند Patrino به معنی مادر، و id که پسوند زادگی است، مانند Kokido به معنی جوجه خروس.
پیشوندها
پیشوندها و میان‌وندهای اسپرانتو در اسپرانتو     معنی     مثال     معنی فارسی
bo-     خویشاوند سببی     Bopatrino     مادر زن، مادر شوهر
dis-     جدایی و تفکیک، پراکندگی     Dissemi     پخش کردن - مثلاً برای بذر
ek-     آغاز، فوریت     Ekiri     رهسپار شدن
eks-     سابق     Eksprezidento     رئیس‌جمهور سابق
fi-     کثیف، منزجرکننده (معمولاً در پورنوگرافیک)     Fimensa     دارای ذهن پلید
...
ماخذ کلمات زبان اسپرانتو

حدود ۸۰٪ واژگان اسپرانتو از زبان‌های لاتین و بقیه آن را واژگانی از زبان‌های دیگر جهان مانند فارسی، عربی، ترکی، چینی و ... تشکیل می‌دهند. علت این امر پیدایش علوم و فنون جدید در کشورهای غربی است، که عموماً زبان‌هایی با ریشهٔ زبان لاتین دارند و برای نامیدن پدیده‌ها و یافته‌های جدید از ریشه‌های لاتینی استفاده کردند. اما برای بیان مفاهیم سنتی و فرهنگی خاص ملل دیگر، مانند ایرانیان، اعراب، ترک‌ها، چینی‌ها و ... اسپرانتو از واژگان زبان‌های ایشان بهره جسته‌است.
کلمه‌های وارد شده از فارسی

چندی از کلمه‌های فارسی که در زبان اسپرانتو به کار می‌رود، اسم خاص هستند. مانند کلمه derviŝo (درویش) یا Ŝaho (شاه) که برای اشاره به مفهومی دربارهٔ ایران به کار می‌روند. در عین حال، کلمه‌هایی چون Magio (جادو)، Paradizo (پردیس)، Piĵamo (پیژامه)، Ŝako (شطرنج)، به طور مستقیم یا غیر مستقیم به زبان اسپرانتو راه یافته‌اند. برخی کلمه‌ها نیز دربارهٔ فرهنگ ایرانی هستند اما از زبان‌های اروپایی به اسپرانتو وارد شده‌اند؛ همچون Tapiŝo به معنی قالی که در زبان فرانسه به صورت Tapis، در ایتالیایی Tappeto و در هلندی Tapijt است.
فصلنامه اسپرانتوی ایران

پیام سبزاندیشان فصلنامهٔ دوزبانه‌ای (به فارسی و اسپرانتو) است که چندین سال است منتشر می‌شود. هر شمارهٔ این مجله در ۵۶ صفحه، که نیمی از آن به زبان فارسی و نیم دیگر به زبان اسپرانتو است، منتشر می‌گردد. متن کامل مطالب این مجله به صورت رایگان از جمله در این وب‌گاه در اختیار عموم قرار دارد.
مراکز اسپرانتوی ایران

    سازمان جوانان اسپرانتودان ایران در سال ۱۳۷۲ بنیانگذاری شده است. در سال ۱۳۷۵ موسسه سبزاندیشان به ثبت رسید که پوششی قانونی برای فعالیتهای سازمان بود.
    در سال ۱۳۸۳ انجمن اسپرانتوی ایران رسماً اعلام موجودیت کرد و از سال ۱۳۸۴ به عنوان شاخه کشوری انجمن جهانی اسپرانتو در ایران رسماً پذیرفته شده و با آن همکاری متقابل دارد.